از جمله صفاتی که خداوند در قرآن کریم به خود نسبت داده، صفات خبریه می‌باشد که مجال بحث و اختلاف نظرهای مبنایی و عمیق را بین متکلمان ایجاد کرده است. برخورد با این دسته از صفات، سؤالات زیادی را در ذهن متکلمان ایجاد کرده است. از جمله اینکه آیا واقعاً خداوند دارای این گونه از صفات هست یا نه و آیا خداوند این صفات را به طور حقیقی به خود نسبت داده یا نه و نسبت این گونه صفات به خداوند به صورت مجازی بوده است و بالاخره اینکه ما در حوزه معناشناسی، این مدل صفات را چگونه باید فهم کنیم. البته در پاسخ به چنین سوالاتی متکلمان رویکردهای متفاوتی را اتخاذ کرده و مواضع مختلفی را برگزیده‌اند. در این بین برخی که ظاهرگراتر بودند. قائلبه تشبیه شده و گفتند: این صفات را باید حمل بر معنای ظاهر کرده و عده‌ای قول به تنزیه را برگزیده و گفتند که باید ساحت مقدس خدا را از این گونه صفات امکانی پاک کرد. عده‌ای نیز قائل به تعطیل معرفتی در این حوزه شدند و بالاخره گروهی گفتند که در حد توان عقل، می‌توان این صفات را فهمید در این مختصر به بررسی دیدگاه‌های متکلمان با رویکرد ظاهرگرایی اهل حدیث و اشاعره و عقل گرایی معتزله و در نهایت عقل گرایی و نقل گرایی امامیه پرداخته خواهد شد. می توانید این پژوهش رشته الهیات را به صورت فایل word دانلود نمایید.
مقدمه
یکی از مباحث بسیار مهم و کهن در ادیان الهی و کلام‌ها و فلسفه‌های دینی و غیر دینی، بحث شناخت خدا و صفات اوست. می دانیم که در حوزه معرفت شناسی بحث شناخت خدا از طریق ذات او ممکن نیست لذا بحث شناخت صفات خدا جهت معرفت ذات خداوند به عنوان بهترین روش شناخت خدا مورد توجه ادیان و متکلمان و فلاسفه بوده و می‌باشد. اهمیت بحث شناخت خدا از طریق صفات، در حدی است که نه تنها ادیان و فلسفه‌های دینی و کلام‌های مختلف جهت شناخت خدا به بررسی صفات او پرداخته‌اند. بلکه منکران وجود خدا و ملحدان نیز جهت اثبات حرف خود در پی یافتن تناقضاتی در مبحث صفات نسبت داده شده به خدا بوده‌اند تا بدین وسیله به گمان خودشان در انکار ذات مقدس خداوند موفق‌تر عمل نمایند. در اهمیت بحث صفات خداوند همین بس که بخش عظیمی از آموزه‌های دینی را به خود اختصاص داده و بالاخره اینکه آن خدایی که ادیان و فطرت و عقل به وجودش گواهی داده‌اند، چگونه خدایی است. یکی از بزرگ‌ترین سؤالات همیشگی ذهن بشر بوده و هست.
متکلمان بحث اسماء و صفات الهی را در سه حوزه مورد بحث و بررسی و مداقه قرار داده‌اند: 1. حوزه لفظ شناسی اسماء و صفات 2. حوزه وجود شناختی اسماء و صفات 3. حوزه معناشناسی اسماء و صفات الهی؛ که در هر یک از این حوزه‌ها سوالاتی ذهن متکلمان را به خود مشغول کرده و سبب اختلاف نظر در بین آنها گردیده است. در حوزه وجودشناختی اسماء و صفات، متکلمان به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند که یک دسته را صفائیه و دسته دیگر را غیر صفائیه یا نافیان صفات نام گذاری نموده‌اند. صفاتیه کسانی هستند که برای خداوند قائل به صفت شده و می گویند که خداوند دارای صفت می‌باشد البته خود صفاتیه نیز به گروه‌هایی تقسیم شدند و عده‌ای گفتند صفات خدا راند بر ذات است و نظریه زیادت صفات بر ذات را برگزیدند و غیرصفاتیه نیز با رد زیادت صفات با ذات حق، قول به عینیت صفات یا ذات را برگزیدند و در این بین برخی از روایات امامیه اغلب با عباراتی از قبیل مجازی و اعتباری بودن صفات قول به نیابت ذات بر صفات را پذیرفته و گفتند در حوزه وجود چیزی جز ذات احدیت وجود ندارد و ذات را نائب مناب صفات نامیدند. متکلمان تقسیماتی را برای صفات خداوند ارائه کردند که یکی از آنها تقسیم اشعریان است که به تبعیت از اهل حدیث، صفات خدا را به صفات خبری و غیرخبری تقسیم نموده و صفات خبری را به صفات ذاتی و صفات فعلی تقسیم کرده‌اند. صفات خبری از جنبه معناشناسانه بیشتر مورد توجه متکلمان بوده و اینکه این صفات را چگونه باید بفهمیم یکی از دغدغه‌های مبتلا به متکلمان بوده است به همین خاطر در این مختصر سعی شده تا دیدگاه برخی متکلمان اسلامی و اندیشمندان مسلمان در باب صفات خبری مورد بررسی قرار بگیرد.
کاربرد واژه صفات خبری، ابتدا از ناحیه اهل حدیث و اشاعره رایج شده است . در یک تقسیم بندی، صفات خدای متعال به صفات خبری و ذاتیه تقسیم می شود. مراد از صفات ذاتیه، صفات کمالیه است؛ صفات معروفی چون علم، قدرت، حیات و ... . اما مراد از صفات خبری، آن دسته از صفات باری تعالی است که مستندی جز نقل ندارد و اثبات آن، تنها از طریق کتاب و سنت امکان پذیر است و در صورتی که ظاهر عرفی آنها اخذ شود، به تجسیم و تشبیه منجر می گردد؛ مانند دست، پا، وجه و....
در تقسیم دیگر، صفات خبری در مقابل صفات عقلی به کار می رود. مقصود ازصفات عقلی، صفاتی است که عقل و خرد با صرف نظر از کتاب و سنت نیز به آن رهنمون باشد؛ در حالی که اثبات برخی صفات برای خدای سبحان، که به صفات خبری معروف اند، تنها از طریق خبر صادق امکان پذیر است.
فهرست مطالب
1. مقدمه
2.طرح مسئله
فصل اول مفاهیم و کلیات
گفتار اول: مفاهیم
توحید در لغت
توحید در اصطلاح
معناشناسی اسما
صفات و نسبت آن با اسما
اتحاد اسم و صفت در واجب تعالی
تعریف صفات خبری
گفتار دوم: کلیات
مقدمه
جایگاه توحید صفات در هندسه دین
1. ثبوتی یا سلبی بودن صفت توحید
٢. اقسام توحید
٣. معانی توحید صفات
۴. اقسام صفات
مصادیق صفات خبری
1. مصاديق صفات خبری در قرآن
٢. مصاديق صفات خبری در احادیث پیامبر اکرم
تحلیل های اندیشمندان مسلمان از صفات خبری و پیامدهای آن
فصل دوم دیدگاه های اندیشمندان مسلمان در معنا شناسی صفات خبری
مقدمه
معنای خاص آنها در مورد خداوند چیست.
دیدگاه تفویض (قائلان، معنا و لوازم)
1. طرفداران تفویض صفات
انکار تفویض سلف از سوی وهابیت
1. علل گرایش به تفویض
٣. پیامدها و لوازم تفویض گرایی
دیدگاه تعطیل (قائلان، معنا و لوازم)
1. طرفداران تعطیل
٢. دلايل بطلان دیدگاه تعطیل
دیدگاه تشبیه و تجسیم (قائلان، معنا و لوازم)
1. طرفداران تشبیه و تجسیم
٢. عوامل و انگیزه های تشبیه گرایی
٣. پیامدها و لوازم تشبیه و تجسیم
دیدگاه اثبات بلاكیف (قائلان، معنا و لوازم)
1. معنا و طرفداران اثبات
۲. در کشاکش تقييد و تشبيه
دیدگاه تأویل (قائلان، معنا و لوازم)
1. معنای لغوی و اصطلاحی
۲. تأویل های بی ضابطه و پیامدهای آن.
٣. تأویل یا ظهور تصدیقی
۴. ضوابط و شرایط تأویل صحيح
۵. شناخت تأویل گرایان
۶. اشاره ای به تأويلات سلف.
دیدگاه اهل بیت ، جمع نفی و اثبات
1. ارجاع متشابهات به محكمات
۲. نتیجه ارجاع متشابهات، جمع بين نفی و اثبات
٣. جمع بين تشبیه و تنزیه
۴. جمع بندی دیدگاه اهل بیت.
سایر دیدگاه ها
1. نظریه اشتراک معنوی (اشتراک مفهومی و تفاوت مصداقی)
۲. نظریه اشتراک معنوی و تشکیک در وجود
3. نظریه اشتراک معنوی، تأویل و تشکیک
۴. نظریه اشتراک لفظی
۵. جسم انگاری پنهان
۶. نظريه تجسد
۷. نظریه تجلی.
۰۸ نظریه تفصيل
۹. نظریه تفويض کيفيت وهابیت