باتوجه به گسترش روز افزون استفاده از شبکه های تلویزیون ماهواره ای در ایران، این پژوهش بر آن بوده است تا تاثیر برخورداری و مواجهه با شبکه های فارسی زبان تلویزیون ماهواره ای را بر پایبندی به هویت فرهنگی زنان 15 تا 49 ساله تهرانی بررسی کند. روش تحقیق انتخاب شده، روش پیمایشی مقطعی بوده است و ابزار جمع آوری اطلاعات، پرسشنامه کتبی بوده که مقیاس پایبندی به هویت فرهنگی در آن استاندارد بوده است. حجم نمونه برای اطمینان 400 نفر انتخاب شده که براساس روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای در شهر تهران انتخاب شده اند. تحلیل یافته های تحقیق نشان داده است که بیش از 82 درصد از زنان مورد مطالعه از شبکه های تلویزیونی برخوردار هستند و میزان مواجهه با آن در مقیاس صفر تا صد برابر با 50.64 بوده است. میانگین پایبندی به هویت فرهنگی نیز در همین مقیاس برابر با 62.55 بوده است و میانگین بعد ذهنی آن به میزان 10 درصد بیشتر از هویت فرهنگ عینی بوده است. نتایج تحقیق نشان داده است که کسانی که از ماهواره برخوردارند و از آن استفاده می کنند نسبت به دیگران پایبندی بسیار کمتری به هویت فرهنگی ایرانی دارند. تحلیل چند متغیره نشان داده است که به ترتیب میزان رضایت از ماهواره، مواجهه با آن و اعتماد به برنامه های ماهواره باعث تضعیف هویت فرهنگی زنان می شوند درحالی که محتوای آگاهی بخش و علمی و خبری باعث تقویت هویت فرهنگی می شود. این درحالی است که تاثیر محتوای تفریحی – ارزشی، سن، تحصیلات و پایگاه اجتماعی-اقتصادی بر هویت فرهنگی معنی دار نبوده است. می توانید این پژوهش رشته علوم اجتماعی را به صورت فایل word دانلود نمایید.
مقدمه
تا دهه¬های قرن نوزدهم، ضرورت و توجه به مسائلی از جمله فرهنگ، هویت¬فرهنگی، انگاره¬سازی، نماد و از‌این دست مفاهیمی که امروزه به عنوان یک ضرورت کلیه جوامع به آن توجه خاصی مبذول داشته¬اند، مطرح نبود. اندیشمندان علوم متفاوت در خصوص زمینه¬های مختلف از جمله فرهنگ، هویت، زیبایی¬شناختی و از‌این دست مفاهیم سخن به میان نیاورده بودند، از دهه¬های پایانی قرن بیستم جهان شکل تازه¬ای به خود گرفت؛این شکل تازه تنها به دلیل‌ایجاد تحولات پرشتاب علمی تکنولوژیک نبوده، بلکه با ظهور رسانه¬های همگانی مانند تلویزیون در دهه 1948 و سپس ماهواره در سطح جهانی، تفکر و توجه در مورد مسائلی چون فرهنگ(بومی، ملی، مذهبی)، هویت(فردی، جمعی، اجتماعی، ملی، بومی، منطقه‌ای، فرهنگی، دینی و... )، به عنوان بسترهایی قابل نفوذ مورد بررسی اندیشمندان قرار گرفت و با شناخت اثرات و پدیده¬های ناشی از تکنولوژی و ابزارهای نوین آن بر فرد و اجتماع جهان، اندیشمندان عرصه علوم جامعه¬شناسی، اجتماعی و روان¬شناسی نظریه¬ها و فرضیه¬های مختلفی در باب رسانه¬های جمعی و تاثیرات آن بر مخاطبان برای‌ایجاد تغییر در ارزش¬ها، سلیقه¬ها، رفتارها و در نهایت فرهنگ جوامع بشری مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. کشورهای غربی در رأس آن‌ایالات¬متحده¬آمریکا که همیشه به دنبال برتری¬طلبی و خودکامگی بوده¬؛ درپی -براندازی حاکمیت¬های مخالف خود خصوصاً برای سلطه بر جوامع در حال توسعه و بهره¬مندی هر چه بیشتر از منابع طبیعی و امکانات‌این کشورها در جهت‌ایجاد رفاه و تأمین مواد اولیه جوامع صنعتی خود «نظریه جریان آزاد اطلاعات» را در ماده نوزدهم اعلامیه جهانی حقوق بشر به تصویب رساند، تا از‌این طریق مداخله¬گری خود را از طریق ابزارهای ارتباطی مستحکم¬تر نماید.
براساس برهان هربرت شیلر استاد ارتباطات دانشگاه کالیفرنیا، هنگامی که کشورهای درحال توسعه به نظامی تجاری پخش تلویزیونی روی می¬آورند، در یک فرایند دگرگونی و وابستگی فرهنگی نیز وارد می¬شوند که در آن ارزش¬های مصرف¬گرایی بر انگیزه¬ها و موجبات سنتی و الگوهای دیگر شکل¬گیری ارزش غلبه یافته، آن¬ها را خنثی می¬کند (تامپسون، 1380: 205). در گذشته، نفوذ فرهنگ¬های خارجی به علت بعد مسافت و موانع مختلف جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به کندی صورت می¬گرفت. از دهه 1990 نفوذ فرهنگی سرعت گرفت. تا جایی که در عصر حاضر انهدام جمعی فرهنگ¬ها را تجربه می¬کنیم؛ مارشال مک لوهان استاد مرکز مطالعات رسانه ای تورنتو، که سیاره زمین به صورت یک دهکده جهانی یعنی به صورت یک جهان بدون مرز در خواهد آمد، اظهار می¬دارد که اثرات فرهنگی با سهولت و سرعت در سطح جهان اشاعه خواهد یافت و حالت متمرکز پذیرش فرهنگ خارجی را که حاصل تحمیل اصولی نفوذ بیگانه بر فرهنگ¬های بومی آسیب¬پذیر است، به وجود خواهد آورد (به نقل از اپادورائی : 1998).
رواج و گسترش رسانه‌های جمعی فراگیر و اثربخشی مانند ویدئو، اینترنت و ماهواره و... نیز به‌این جریان دامن زدند و باعث به انفعال کشیده شدن رسانه¬های¬ملی کشور گردیدند. لذا ضرورت مطالعه و بررسی و توجه به مسائلی چون فرهنگ و هویت زنان بخوبی روشن است. با توجه و اهمیت هویت فرهنگی زنان، باید دید رسانه ها و مخصوصاً رسانه فراملی شبکه های ماهواره ای چه نقشی درهویت و هویت فرهنگی زنان ایرانی دارند.
بیان مسأله
موضوع پژوهش حاضر تلویزیون ماهوارهای و هویت فرهنگی است. هویت فرهنگی یکی از بخشهای مهم هویت ¬ملی هر کشوری است. در کنفرانس جهانی در باره سیاست‌های فرهنگی که در سال 1982در مکزیکوسیتی برگزارشد، هویت‌فرهنگی را هسته مرکزی شخصیت فردی و جمعی قلمداد می‌کند که به مثابه اصولی حیاتی زیربنای بیشتر تصمیم‌های معتبر، رفتار، اعمال و فرایندهایی است که یک جامعه را در دستیابی به توسعه توانا می¬سازد؛ در عین‌اینکه ویژگی¬های خود را حفظ می¬کند(سلیمی، 1379: 30). هویت فرهنگی از مؤلفه¬هایی چون ملت، قلمرو جغرافیای سیاسی، زبان و دین تشکیل شده است(روح الامینی، 1379: 28). آنتادیوپ انسان¬شناس سنگالی بر‌این باور است که هویت‌فرهنگی یک جامعه به سه عامل تاریخی، زبانی، روان¬شناختی بستگی دارد، با از بین رفتن هر کدام از آنها هویت‌فرهنگی ناقص می‌شود. هویت فرهنگی به معنی میزان تعلق عاطفی و وفاداری مردم به دین، مذهب، مناسک، آداب و رسوم، نمادها، و میراث فرهنگی است؛ میراث فرهنگی شامل: اعیاد، سنت¬ها، عرف¬ها، اسطوره¬ها، فلکلور، زبان و مناسک فرهنگی است(کاستلز، همان).
هویت فرهنگی بوسیله عوامل مختلف اجتماعی و فرهنگی بازتولید و بازنمایی و بازتعریف می¬شود و هم-زمان به¬وسیله‌این عوامل نیز مورد هجمه قرار می‌گیرد. یکی از عوامل فرهنگی مهم در تأثیرگذاری بر هویت-فرهنگی رسانه‌ها هستند. رسانه‌ها به تیغ دولبه شباهت دارند، هم می‌توانند هویت فرهنگی را تقویت کنند و هم موجب گسست فرهنگی گردند. براساس مطالعات صورت گرفته از سوی نگارنده، مؤلفه‌های فرهنگی‌ایرانیان را می‌توان در 5 حوزه تقسیم‌بندی نمود: زبان (نوشتاری و گفتاری)، دیانت(دین و مذهب)، جغرافیای فرهنگی، تاریخ و حافظه فرهنگی (میراث مادی، و میراث معنوی)، نظام اجتماعی(نظامی آموزشی، نظام خانواده، نظام اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و حقوقی).
در سال‌های اخیر در جامعه ایران علاوه بر شبکه‌های تلویزیون داخلی، کانال‌های تلویزيون ماهوارهای ضریب نفوذ و گسترش بالایی پیدا کرده‌اند. بخش عمده مخاطبان تلویزیون¬ماهوارهای زنان‌ایرانی هستند که در طول شبانه‌روز در معرض‌این رسانه قرار دارند. در این راستا پژوهش حاضر درصدد است به مطالعه تاثیر استفاده از تلویزیون ماهوارهای بر هویت فرهنگی زنان ایرانی و ابعاد مختلف آن بپردازد. و سوال اصلی تحقیق این خواهد بود که استفاده از محتوای تلویزیون ماهواره ای فارسی زبان چه تاثیری بر پایبندی به هویت فرهنگی ایرانی داشته و بر چه جنبه هایی از هویت فرهنگی زنان تاثیر گذاشته است؟
فهرست مطالب
فصل اول: کلیات پژوهش 1
1-1-مقدمه 2
1- 2- بیان مسأله 4
1-3- ضرورت و اهمیت پژوهش 6
1-4-هدف پژوهش: 7
1-4-1- هدف اصلی 7
1-4-2- اهداف فرعی 7
1-5-سوالات پژوهش: 8
1-6- فرضیه های تحقیق: 8
فصل دوم: ادبیات تحقیق 10
2-1- مقدمه 11
2-2- پیشینه تحقیق: 12
2-2-1- مطالعات داخلی 12
2-2-2- مطالعات خارجی: 12
2-3- بخش دوم: چیستی و مفهوم هویت 21
2-3-1-چیستی هویت 21
2-3-2-انواع و سطوح هویت: 28
2-3-2-1-هویت فردی 29
2-3-2-2-هویت جمعی یا اجتماعی 31
2-3-3-بررسی سیر تحول مفهوم هویت در بستر تحول تاریخی آن (پیشمدرن – مدرن- پستمدرن) 36
2-3-3-1- هویت پیشمدرن 37
2-3-3-2- هویت مدرن 37
2-3-3-3-هویت پست مدرن 38
2-3-4-ابعاد هویت 39
2-4-بخش سوم: فرهنگ و هویت فرهنگی 42
2-4-1- مفهوم فرهنگ و هویت فرهنگی 42
2-4-2-هویت فرهنگی ایرانیان 44
2-4-3-مؤلف ههای هویت فرهنگی ایرانیان 45
2-4-3-1-مؤلفه های پیشامدرن یا سنتی 46
2-4-3-2- منبع دوم هویت ایرانی 51
2-4-3-3- مؤلفه‌های مدرن 56
2-4-4-ویژگیهای فرهنگ ایرانی 61
2-4-4-1- دینی بودن ایران 61
2-4-4-2- جهانی شدن فرهنگ ایرانی 62
2-4-4-3- نو خواهی ایرانیان 62
2-4-4-4- خانواده مداری 62
2-4-5- تاریخ و حافظة فرهنگی 62
2-4-6- جغرافیای فرهنگی 64
2-5- بخش چهارم: رویکردهای نظری هویت(تئوریهای هویت) 68
2-5-1- نظریۀ کنش متقابل نمادین 68
2-5-2- ریچارد جنگینز و دیالکتیک درونی – بیرونی هویت 69
2-5-3- آنتونی گیدنز و هویت بازاندیشانه 71
2-5-4- تئوری هویت تاجفل )شناختی– احساسی - رفتاری) 72
2-7- بخش پنجم: چیستی رسانه ها و اثرات آنها 74
2-7-1- تعریف رسانه‌های جمعی و کارکردهای آن 74
2-6-2-مصرف رسانهای 79
2-6-3- سرمایه فرهنگی 81
2-6-4- تلویزیون‌های ماهواره ای 84
2-6-5- سنخ شناسی تلویزیون‌های ماهوارهای در ایران 88
2-6-6- تلویزیون‌های ماهواره ای و ارزش‌ها 89
2-6-7- نظریه‌ها و دیدگاه‌ها راجع به تأثیر رسانه‌ها برارزشها و باورهای انسان 90
2-6-7-1- نظریه جرج گربنر(کاشت) 91
2-6-7-2- نظریه آنتونی گیدنز(تئوری ساخت) 94
2-6-7-3- نظریه استفاده و خشنودی 97
2-6-7-4- نظریه لرنر 99
2-6-7-5- ژان بوردریار (نظریة فراواقعیت و وانمایی) 100
2-6-7-6- دانیل بورشتاین و گی دبور: تصور و نمایش 103
2-6-7-7- جامعۀ شبکهای مانوئل کاستلز 105
2-6-7-8- نظریۀ فمینیستیِ رسانه: رسانه و جنسیت، خیال پردازیهای تولید شدۀ جمعی به وسیلۀ زنان 107
2-6-7-9- پیربوردیو: نظریۀ منش و میدان 108
2-6-7-10- جنسیت مخاطب: 111
2-7- بخش ششم: رسانه ها و هویت سازی 113
2-7-1- برساختن هویت 115
2-7-2-اجتماعات فرهنگی عصر اطلاعات 118
2-7-3- نگرش خوشبینانه و بدبینانه به رسانه ها 121
2-8- بخش هفتم: جمعبندی چارچوب مفهومی تحقیق: 126
2-8-3- فرضیه های تحقیق 130
فصل سوم: روش شناسی 132
3ـ1ـ مقدمه: 133
3-2- تعریف مفاهیم 133
3-2-1- متغیرهای مستقل 134
3-2-1-1- پایگاه اجتماعی – اقتصادی 134
3-2-1-2- برخورداری از ماهواره 134
3-2-1-3- میزان استفاده (مواجهه) از تلویزیون های ماهواره ای 135
3-2-1-4- نوع محتوای مورد استفاده از تلویزیون های ماهواره ای 135
3-2-1-5- میزان خشنودی (رضایت) از تلویزیون های ماهواره ای 136
3-2-1-6- اعتماد به تلویزیون های ماهواره ای 136
3-2-2- متغیر وابسته (پایبندی به هویت فرهنگی) 137
3-3- روش تحقیق 142
3-4- قلمرو زمانی و مکانی تحقیق: 142
3-5- واحد مشاهده و واحد تحلیل 142
3-6- ابزارهای مورد استفاده در گردآوری اطلاعات: 142
3-7- جامعه آماري 143
3-8- نمونه آماري و تعیین حجم نمونه 143
3-9- شیوه نمونه‌گیری: 143
3-10- آزمون مقدماتی و اعتبار و روایی 144
3-11- ابزارها، روشها و تکنیکهای آماری مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل دادهها 145
3-12-جمعبندی 145
فصل چهارم: یافته های تحقیق 146
4-1- مقدمه 147
4-2-1-یافته های تحلیل تک متغیره 147
4-2-1-1-تحلیل توصیفی متغیرهای زمینه ای 147
4-2-1-2-تحلیل توصیفی متغیرهای اصلی تحقیق 162
4-2-2-یافته های تحلیل دو متغیره 178
4-2-2-1- رابطه بین متغیرهای زمینه ای و هویت فرهنگی 178
4-2-2-2- رابطه بین متغیرهای مستقل و پایبندی به هویت فرهنگی 184
4-3- یافته های تحلیل چند متغیره 189
4-3-1- تحلیل رگرسیون چندگانه 189
4-3-2- تحلیل مسیر 191
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری 192
5-1- مقدمه 193
5-2- نتیجه گیری 193
5-2-1- نتیجه گیری تجربی 193
5-2-2- نتیجه گیری نظری 198
5-3- پیشنهادات پژوهش 199
5-3-1- پیشنهادات اجرایی 199
5-3-2- پیشنهادات پژوهشی 201
منابع: 204
ضمیمه – پرسشنامه 212
چکیده لاتین 212
جداول
عنوان صفحه
جدول(2-1)مراحل پیشرفت عصر مدرن به سوی وانماییها 102
جدول (3-1): پایایی تحقیق و مقادیر آلفای کرونباخ 145
جدول(4-1) توزیع فراوانی سن پاسخگویان 148
جدول (4-2) توزیع فراوانی وضع تاهل پاسخگویان 149
جدول (4-3) توزیع فراوانی میزان تحصیلات پاسخگویان 150
جدول (4-4) توزیع فراوانی وضعیت شغلی پاسخگویان 151
جدول(4-5) توزیع فراوانی نوع شغل فرد 152
جدول(4-6) توزیع فراوانی نوع شغل سرپرست خانوار پاسخگویان غیر شاغل 154
جدول(4-7) توزیع فراوانی میزان هزینه ماهیانه خانوار پاسخگویان 155
جدول(4-8) توزیع فراوانی میزان درآمد ماهیانه خانوار پاسخگویان 157
جدول(4-9) توزیع فراوانی خودپنداره طبقاتی 158
جدول(4-10) توزیع فراوانی طبقه اجتماعی - اقتصادی پاسخگویان 160
جدول(4-11) توزیع فراوانی نوع مالکیت منزل 161
جدول(4-12) توزیع فراوانی برخورداری از تلویزیون ماهواره ای 163
جدول(4-13) توزیع فراوانی طول مدت حضور ماهواره در منزل 163
جدول(4-14) توزیع فراوانی مدت زمان تماشای ماهواره در شبانه روز 164
جدول(4-15) نتایج تحلیل عاملی سنجه های مدت زمان مواجهه با شبکه های ماهواره ای 166
جدول(4-16) ویژگی های توصیفی مدت استفاده از تلویزیون ماهواره ای (مقیاس 0 تا 100) 166
جدول(4-17) نتایج تحلیل عاملی سنجه های میزان خشنودی از شبکه های ماهواره ای 167
جدول(4-18) ویژگی های توصیفی رضایت از استفاده تلویزیون ماهواره ای (مقیاس 0 تا 100) 168
جدول(4-19) نتایج تحلیل عاملی سنجه های میزان اعتماد به شبکه های ماهواره ای 169
جدول(4-20) ویژگی های توصیفی اعتماد به تلویزیون ماهواره ای (مقیاس 0 تا 100) 170
جدول(4-21) توزیع درصدی محتوای مورد استفاده در تلویزیون ماهواره ای 172
جدول(4-22) نتایج تحلیل عاملی سطح دوم ابعاد یازده گانه هویت فرهنگی 174
جدول(4-23) توزیع فراوانی و ویژگی های آماری پایبندی به هویت فرهنگی و ابعاد اکتشافی آن 175
جدول(4-24) ویژگی های آماری ابعاد یازده گانه پایبندی به هویت فرهنگی 177
جدول (4-25) نتیجه آزمون نرمال بودن متغیرهای غیر نرمال و روش نرمال سازی 178
جدول(4-26) رابطه سن زنان و میزان پایبندی آنان به هویت فرهنگی 179
جدول(4-27) مقایسه میانگین هویت فرهنگی زنان برحسب تحصیلات 179
جدول(4-28) مقایسه میانگین هویت فرهنگی زنان برحسب وضعیت تاهل 180
جدول(4-29) مقایسه میانگین هویت فرهنگی زنان برحسب وضعیت شغلی 181
جدول(4-30) رابطه درآمد و میزان هویت فرهنگی 182
جدول(4-31) مقایسه میانگین هویت فرهنگی برحسب نوع مالکیت مسکن 183
جدول(4-32) رابطه بین پایگاه اجتماعی – اقتصادی و هویت فرهنگی 183
جدول(4-33) مقایسه میانگین هویت فرهنگی برحسب وضعیت برخورداری از تلویزیون ماهواره ای 184
جدول(4-34) رابطه میزان مواجهه با شبکه های فارسی زبان ماهواره ای و میزان هویت فرهنگی 185
جدول(4-35) رابطه میزان رضایت از شبکه های فارسی زبان ماهواره ای و هویت فرهنگی 186
جدول(4-36) رابطه میزان اعتماد به شبکه های فارسی زبان ماهواره ای و هویت فرهنگی 187
جدول(4-37) رابطه محتوای مورد استفاده از شبکه های ماهواره ای و هویت فرهنگی 188
جدول(4-38) نتایج رگرسیون پایبندی به هویت فرهنگی بر متغیر های مستقل به روش Enter 190
نمودارها
عنوان صفحه
نمودار(2-1) پیوستار طیف انواع هویتهای جمعی 33
نمودار(2-2)مجموعه شاخصههای تمیز هویت فردی از هویت جمعی 36
نمودار (2-3) مدل نظری تبیین پایبندی به هویت فرهنگی 130
نمودار (4-1) توزیع هستوگرام سن پاسخگویان 149
نمودار (4-2) توزیع هستوگرام سطح تحصیلات پاسخگویان 151
نمودار (4-3) توزیع فراوانی وضعیت اشغال پاسخگویان 152
نمودار (4-4) توزیع فراوانی نوع شغل پاسخگویان شاغل 153
نمودار (4-5) توزیع فراوانی نوع شغل سرپرست پاسخگویان غیرشاغل 155
نمودار (4-6) توزیع فراوانی سطح هزینه ماهیانه خانوار پاسخگویان 156
نمودار (4-7) توزیع فراوانی میزان درآمد ماهیانه خانوار پاسخگویان 158
نمودار (4-8) توزیع فراوانی وضعیت خودپنداره طبقاتی پاسخگویان 159
نمودار (4-9) توزیع فراوانی وضعیت پایگاه اجتماعی – اقتصادی پاسخگویان 161
نمودار (4-10) توزیع فراوانی وضعیت نوع مالکیت مسکن پاسخگویان 162
نمودار (4-11) توزیع فراوانی مدت حضور ماهواره تلویزیونی در منزل 164
نمودار (4-12) توزیع فراوانی مدت زمان تماشای ماهواره تلویزیونی در شبانه روز 165
نمودار (4-13) توزیع فراوانی میزان مواجهه با تلویزیون ماهواره ای 167
نمودار (4-14) توزیع فراوانی میزان رضایت استفاده از ماهواره 169
نمودار(4-15) توزیع فراوانی میزان اعتماد به ماهواره 171
نمودار (4-16) توزیع فراوانی میزان استفاده از محتوای کلی ماهواره 173
نمودار (4-18) مقایسه میانگین های هویت فرهنگی بر حسب وضعیت تأهل 181
نمودار (4-19) مقایسه میانگین های هویت فرهنگی بر حسب وضعیت شغلی 182
نمودار (4-20) مدل تحلیل مسیر پایبندی به هویت فرهنگی 182