هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه عزت نفس و سلامت روانی با بهزیستی روانشناختی والدین کودکان عادی و والدین آموزش پذیر می باشد. ابزارهای این پژوهش شامل سه نوع پرسشنامه است که شامل: پرسشنامه عزت نفس و پرسشنامه سلامت روانی و پرسشنامه بهزیستی روانشناختی می باشد و پرسشنامه عزت نفس شامل سه مقیاس عملکرد تحصیلی و ارزیابی اجتماعی و ارزیابی ظاهری می باشد و پرسشنامه سلامت روانی 7 ماده آن برای نشانه های جسمانی و 7 ماده دیگر آن علایم اضطراب و 7 ماده دیگر آن اختلال در کنش اجتماعی و 7 ماده دیگر علایم افسردگی را می سنجد. پرسشنامه بهزیستی روانشناختی که 19 ماده آن برای رضایت از زندگی و 13 ماده آن برای معنویت و 19 ماده آن برای شادی و خوش بینی و 8 ماده آن مربوط به رشد و بالندگی و 8 ماده برای ارتباط مثبت با دیگران و 10 ماده آن برای خود مختاری می باشد. بر اساس نتایج تحقیق مشاهده شد که نمره سلامت روانی در والدین دانش آموزان مرزی بیشتر از دانش آموزان عادی است بدین معنی که والدین کودکان مرزی از سلامت روانی بیشتری برخوردارند و همچنین از لحاظ عزت نفس بین والدین دانش آموزان عادی و مرزی مشاهده نشد و مشحص شد که نمره بهزیستی روانشناختی در بین والدین دانش آموزان عادی بیشتر از والدین دانش آموزان مرزی می باشد بدین معنی بهزیستی روانشناختی بیشتری دارند. می توانید این پژوهش رشته روانشناسی را به صورت فایل word دانلود نمایید.
مقدمه
یکی از طبیعی ترین گروههایی که می تواند نیازهای انسان را ارضا کند خانواده است. وظیفه خانواده مراقبت از فرزندان و تربیت آن ها، برقراری ارتباطات سالم اعضا با هم و کمک به، استقلال کودکان است، حتی اگر کودک کم توان ذهنی1، نابینا2 ، یا ناشنوا 3باشد. کم توان ذهنی یک وضعیت و حالت خاص ذهنی است که در اثر شرایط مختلف قبل از تولد و یا پس از تولد کودک پدید می آید. تولد و حضور كودكي با كم تواني ذهني در هر خانواده اي مي تواند رويدادي نامطلوب و چالش زا تلقي شود كه احتمالا تنيدگي، سرخوردگي، احساس غم و نوميدي را به دنبال خواهد داشت. شواهد متعدد حاکی از آن است که والدين كودكان داراي مشكلات هوشی، به احتمال بيشتري با مشكلات اجتماعي، اقتصادي و هيجاني كه غالبا ماهيت محدود كننده، مخرب و فراگير دارند، مواجه مي شوند. در چنين موقعيتي گر چه همه اعضاي خانواده و كاركرد آن، آسيب مي بيند فرض بر اين است كه مشكلات مربوط به مراقبت از فرزند مشكل دار، والدين، به ويژه مادر را در معرض خطر ابتلا به مشكلات مربوط به سلامت رواني قرار مي دهد بررسيها نشان داده اند كه والدین داراي فرزند كم توان ذهني، در مقايسه باوالدین كودكان عادي، سطح سلامت عمومي پايين تر و اضطراب بيشتر احساس شرم و خجالت بيشتر و سطح بهزيستي روانشناختي پايين تري دارند (میکائیلی ،1388).
هر شخص ممکن است گرفتار ناراحتی روانی شود خود به خود کافی نیست زیرا که بهداشت فقط منحصر به تشریح علل اختلالات رفتار نبوده بلکه هدف اصلی آن پیشگیری ا ز وقوع ناراحتی ها می باشد. پیشگیری عبارت است از به وجود آمده عاملی که مکمل زندگی سالم و نرمال باشد و نیز درمان اختلالات جزیی رفتار به منظور جلوگیری از وقوع بیماریهای شدید روانی است. یکی از شرایط اصولی بهداشت اصولی بهداشت روانی این است که شخص به خود احترام بگذارد و خود را دوست بدارد(شاملو، 1376).
کودکان کم توان ذهنی آموزش پذیر به گروهی از کم توانان-ذهنی اطلاق می شود که دارای بهره هوشی 50 تا75 هستند و از نظر سنی در محدوده 6-12 در قرار دارند. در پژوهش حاضر منظور از کم توان ذهنی آموزش پذیر کسی است که براساس تشخیص کارشناسان سنجش آموزش و پرورش در آموزشگاههای استثنایی مشغول به تحصیل هستند. همچنین والدین دارای کودکان کم توان ذهنی از جمله گروههای مورد بررسی در مطالعه حاضر هستند. در پژوهش حاضر کودک عادی به کودکی گفته می شود که مشکل کم توان ذهنی یا نابینایی و ناشنوایی ندارد و دچاراختلالات یادگیری نیست و از نظر روانی مشکل خاصی ندارد. کودک استثنایی و والدین نه تنها بر یکدیگر تاثیر متقابل دارند بلکه سایر اعضای نظام خانواده یعنی دیگر فرزندان را تحت تاثیر قرار می دهند. وجود کودک استثنایی اغلب ضایعات جبران ناپذیری را بر پیکر خانواده وارد می کند. میزان آسیب پذیری خانواده در مقابل ضایعه گاه به حدی است که وضعیت سلامت روانی خانواده دچار آسیب شدیدی می شود. در تعریف سلامت روانی باید این نکته را در نظر داشت که هر انسانی که بتواند با مسائل عمیق خود کنار بیاید، باید با خود و دیگران سازش یابد و در برابر تعارض های اجتناب ناپذیر درونی خود دچار استیصال نشود و خود را به وسیله جامعه طرد نسازد فردی است دارای سلامت روانی(نریمانی و همکاران،1386).
از ویژگیهای عمده انسان آگاهی او از رفتار خود و برخوداری وی از نیروی تفکر است، انسان می تواند از رفتار خود آگاه باشد و در برخورد با مسائل و امور مختلف از نیروی تفکر خود استفاده کند، اما انسان همیشه از آنچه که انجام می دهد آگاه نیست، به سخن دیگر گاهی انسان عملی را انجام می دهد که اما از انگیزه رفتار خود یا هدف آن رفتار آگاه نمی باشد. وقتی والدین برای اولین بار با این حقیقت روبرو می شوند که کودکشان استثنایی است واکنش آنها پیامد هایی خواهد داشت، وجود کودک معلول ذهنی اثرات عمیقی بر روی نحوه ارتباط یک یک افراد خانواده با هم و هریک از آنها با کودک معلول وارد می سازد و همین اثرات ناخوشایند چنانچه به گونه ای منطقی و چاره جویانه قابلیت حل نیابند ضایعات جبران ناپذیری بر روان والدین، سایر نوباوگان خانواده خصوصاً کودک معمول باقی می گذارد. واکنشهای شایع والدین ممکن است به صورت احساس گناه1 ناکامی و محرومیت2 انکار واقعیت یا کتمان حقیقت3 اضطراب و نگرانی باشد میلانی فر(1347).
بیان مسأله
حضور كودك عقب مانده ذهني در هر خانواده ساختار آن خانواده را تحت تاثير قرار مي‌دهد و سلامت رواني خانواده به خصوص والدين را تحت الشعاع قرار مي‌دهد، كودك بر اثر تعارض‌هاي شديد ميان اعضاي خانواده، كل خانواده را درگیر بحران مي‌كند. ممكن است روابط خانوادگي، افزايش فشارهاي ناخواسته جسمي، هيجاني و مالي ضعيف شود كودك عقب مانده ذهني مي‌تواند ضايعات و اثرات جبران ناپذيري بر وضعيت بهداشت رواني خانواده وارد كند از جمله ايجاد تشديد اختلافاتي زناشويي، جدايي، تحمل بار سنگين اقتصادي، افسردگي، نااميدي، اضطراب، خجالت و خشم1 و بسياري از مسايل ديگر(بردن2، 1980). مراقبت مداوم از كودك عقب مانده ذهني اغلب براي والدين استرس‌زا مي‌باشد زيرا اين دشواري هاي كودكان به طور اجتناب ناپذيري بر زندگي آنها اثر مي‌گذارد(كرنيك3 و همكاران، 1983). تحقيقات نشان داده است كه والدين كودكان عقب مانده ذهني عموما در خطر مشكلات زندگي خانوادگي و دشواري‌هاي عاطفي قرار دارند(بكمن4، 1991 سينگر واوروين 1989).
عزت نفس5 مفهوم روانشناختی بسیار عام و در عین حال بسیار مهم است اما به طور کلی می توان عزت نفس را احساس ارزشمندی شخص تعریف نمود. احساسات و افکار مردم درباره خودشان اغلب بر احساس تجارب روزانه تغییر پذیر است و به طور موقت بر احساس فرد تاثیر می گذارند. البته عزت نفس، بنیادی تر از آن است که افت و خیزهای معمول می توان نوسانات گذرایی بر نحوه احساستشان نسبت به خود ایجاد کند، ولی این تاثیرات بسیار محدودند، بر عکس آنهایی که عزت نفس پایینی دارند افت و خیزهای معمول می تواند زندگی آنها را دگرگون کند. عزت نفس معمولاً به عنوان ارزيابي شخص از ارزشمندي خويش تعريف مي‌شود افرادي كه عزت نفس بالايي دارند خودپذيرا و خود ارزشمند هستند. روانشناسان اجتماعي عزت نفس را ارزيابي مثبت و منفي از خود مي‌دانند به طوري كه فرض مي شود عزت نفس تا حدودي با ثبات است. عزت نفس يا همان احترام به خود يكي از خصوصيات مهم و اساسي شخصيت هر فردي را تشكيل مي‌دهد و به طور حتم روي جنبه‌هاي شخصي انسان اثر مي‌گذارد و كمبود يا فقدان آن باعث عدم رشد ساير جنبه‌هاي شخصيت به صورت ناهماهنگ خواهد شد و حتي ممكن است باعث پدیدآیی بيماريهاي رواني گوناگون مانند افسردگي، كمرويي، پرخاشگري1، ترس و... شود(بيابانگرد،).
سلامت رواني يكي از مباحث مهمي است كه در رشد و بالندگي خانواده و جامعه موثر مي‌باشد. سازمان بهداشت جهاني2(2004) سلامت رواني را به عنوان حالتي از بهزيستي كه درآن فرد توانمندي خود را شناخته از آنها به نحو موثر و مولد استفاده كرده و براي اجتماع خويش مفيد است تعريف مي‌كند. به طور كلي بهداشت رواني ايجاد سلامت روان به وسيله پيشگيري از ابتلا به بيماريهاي رواني، كنترل عوامل موثر بروز آن، تشخيص زودرس، پيشگيري از عوامل ناشي از برگشت بيماريهاي رواني و ايجاد محيط سالم در برقراري روابط صحيح انساني است(ميلاني فرد، 1386).
با توجه به فراوانی کودکان عقب مانده ذهنی که هم بر جامعه و هم بر خانواده بار مالی و بخصوص بار عاطفی و روانی به دنبال دارند و از سوی دیگر این کودکان طبق اصل 130 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دارایی حقوق هستند ازجمله اینکه دولت موظف است برای این کودکان در حد توان خدمات آموزش و رفاهی فراهم سازد. این در حالی است که یک کودک عقب مانده ذهنی در هر خانواده ای ساختار خانواده را تحت تاثیر قرار داده و سلامت روان اعضای بخصوص والدین را تحت الشعاع قرار می دهد بخصوص که کارکردهای روانشناختی خانواده را مختل می سازد
والدینی که دارایی عزت نفس بالایی می باشند سلامت روانی بهتر بهزیستی روانشناختی بهتری نسبت به والدینی دارند که دارای عزت نفس پایین می باشد. با توجه به مطالعات در ایران و این که در استان سیستان و بلوچستان مشابه این تحقیق انجام نگرفته لذا لزوم انجام چنین تحقیقی در استان ضروری به نظر می رسد و خصوصاً در آینده نیز می توان از نتایج این تحقیق نیز در مراکز مشاوره، آموزشگاههای استثنایی و مدارس عادی، سازمان بهزیستی، کلینیک های سلامت روان جهت خدمت رسانی استفاده کرد. با توجه به موضوع تحقیق، سئوال اصلی تحقیق را چنین طرح می کنیم: آیا بین بهزیستی روانشناختی با عزت نفس و سلامت روانی در والدین کودکان عادی و مرزی رابطه ای وجود دارد؟
فهرست مطالب
فصل اول کلیات تحقیق
مقدمه......................................................................................................................................................................... 1
بیان مسئله.................................................................................................................................................................... 4
اهمیت و ضرورت پژوهش.......................................................................................................................................... 9
اهداف پژوهش......................................................................................................................................................... 12
تعاریف مفهومی و عملیاتی واژه ها و متغیرها............................................................................................................. 13
فصل دوم ادبیات و پیشنیه تحقیق
مبانی نظری و یافته های پژوهشی............................................................................................................................... 17
عزت نفس در قرآن مجید......................................................................................................................................... 19
عزت نفس کلی........................................................................................................................................................ 20
عزت نفس اجتماعی.................................................................................................................................................. 21
عزت نفس تحصیلی.................................................................................................................................................. 21
مولفه های عزت نفس............................................................................................................................................... 21
ماهیت عزت نفس..................................................................................................................................................... 22
نظریات مرتبط با عزت نفس...................................................................................................................................... 23
سلامت روان............................................................................................................................................................. 28
تعریف سلامت روانی................................................................................................................................................ 29
تعریف بهداشت روانی در فرهنگهای مختلف............................................................................................................ 31
اصول بهداشت روانی................................................................................................................................................ 33
خصوصیات افراد دارای سلامت روانی...................................................................................................................... 35
عوامل موثر درتامین سلامت روانی............................................................................................................................ 37
نقش خانواده درتامین سلامت روانی.......................................................................................................................... 37
نظریات مرتبط با سلامت روانی................................................................................................................................. 38
بهزیستی روانشناختی................................................................................................................................................. 44
عقب ماندگی ذهنی ................................................................................................................................................. 48
عقب ماندگی ذهنی آموزش پذیر.............................................................................................................................. 49
ویژگیهای کودک استثنایی....................................................................................................................................... 49
نیازهای والدین کودکان استثنایی............................................................................................................................... 50
احساسات والدین کودکان استثنایی........................................................................................................................... 50
پژوهشهای انجام شده در ارتباط با موضوع................................................................................................................. 62
فصل سوم فرایند پژوهش
روش پژوهش .......................................................................................................................................................... 73
جامعه آماری ........................................................................................................................................................... 73
نمونه و روش نمونه گیری......................................................................................................................................... 73
ابزار پژوهش............................................................................................................................................................. 73
پرسشنامه بهزیستی روانشناختی.................................................................................................................................. 74
پرسشنامه عزت نفس................................................................................................................................................. 75
پرسشنامه سلامت روانی............................................................................................................................................ 75
روشهای تجزیه و تحلیل داده ها................................................................................................................................. 79
فصل چهارم یافته های پژوهش
تجزیه و تحلیل داده ها.............................................................................................................................................. 81
بررسی جمعیت شناختی آزمودنیها............................................................................................................................ 81
بررسی حجم نمونه به تفکیک محل سکونت............................................................................................................. 81
بررسی حجم نمونه به تفکیک سن............................................................................................................................. 82
بررسی حجم نمونه به تفکیک میزان تحصیلات......................................................................................................... 83
بررسی حجم نمونه به تفکیک نوع شغل.................................................................................................................... 84
بررسی حجم نمونه به تفکیک میزان درآمد............................................................................................................... 85
بررسی متغیرهای اصلی فرضیات تحقیق..................................................................................................................... 86
فرضیه اول................................................................................................................................................................ 91
فرضیه دوم................................................................................................................................................................ 92
فرضیه سوم............................................................................................................................................................... 93
فرضیه چهارم............................................................................................................................................................ 94
فرضیه پنجم............................................................................................................................................................. 95
فرضیه ششم...............................................................................................................................................................96
فصل پنجم نتیجه گیری
خلاصه یافته های پژوهش....................................................................................................................................... 102
بحث و نتیجه گیری................................................................................................................................................ 103
محدودیت های تحقیق............................................................................................................................................ 107
پیشنهادهای تحقیق................................................................................................................................................. 108
فهرست منابع و ماخذ............................................................................................................................................. 109
ضمائم................................................................................................................................................................... 112
فهرست جداول
جدول4-1-1 توزیع پاسخگویان به تفکیک جنسیت ................................................................................................. 81
جدول4-1-2 توزیع پاسخگویان به تفکیک محل سکونت......................................................................................... 81
جدول4-1-3 توزیع پاسخگویان به تفکیک سن........................................................................................................ 82
جدول4-1-4 توزیع پاسخگویان به تفکیک میزان تحصیلات..................................................................................... 83
جدول4-1-5 توزیع پاسخگویان به تفکیک نوع شغل................................................................................................ 84
جدول4-1-6 توزیع پاسخگویان به تفکیک میزان درآمد........................................................................................... 85
جدول4-2-1 میانگین و انحراف معیاردر خرده مقیاس بهزیستی روانشناختی............................................................... 86
جدول4-2-2 میانگین و انحراف معیاردر خرده مقیاس بهزیستی روانشناختی در بین والدین عادی............................... 87
جدول4-2-3 میانگین و انحراف معیاردر خرده مقیاس بهزیستی روانشناختی در بین والدین مرزی............................... 88
جدول4-2-4 میانگین و انحراف معیاردرمقیاس عزت نفس به تفکیک والدین دانش آموزان عادی ومرزی................. 89
جدول4-2- 5 میانگین و انحراف معیاردرمقیاس سلامت روانی به تفکیک والدین دانش آموزان عادی ومرزی........... 90
جدول4-3-1 نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین عزت نفس با بهزیستی روانشناختی در بین والدین دانش آموزان عادی ومرزی..................................................................................................................................................................... 91
جدول4-3-2 نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین سلامت روانی با بهزیستی روانشناختی در بین والدین دانش آموزان عادی ومرزی............................................................................................................................................................ 92
جدول4-3-3 بهزیستی روانشناختی در بین والدین دانش آموزان عادی ومرزی........................................................... 93
جدول4-3-4 عزت نفس در بین والدین دانش آموزان عادی ومرزی......................................................................... 94
جدول4-3-5 سلامت روانی در بین والدین دانش آموزان عادی ومرزی..................................................................... 95
جدول4-3-6 نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین دو متغیر سن و بهزیستی روانشناختی............................................... 96
جدول4-3-6-1 نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین دو متغیر میزان درآمد و بهزیستی روانشناختی............................. 97
جدول4-3-6-2 نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین دو متغیر میزان تحصیلات و بهزیستی روانشناختی....................... 98
جدول 4-4 بهزیستی روانشناختی به تفکیک جنس والدین......................................................................................... 99
جدول 4-5 بهزیستی روانشناختی به تفکیک محل سکونت...................................................................................... 100