طي سالها بخش مخابرات به عنوان يك بخش داراي انحصار طبيعي قلمداد مي شده است، ولي طي سالهاي اخير با شروع آزادسازي وخصوصي سازي در كشورهاي مختلف موضوع ايجاد رقابت در بازار مخابرات نيز مورد توجه قرار گرفته است. اين موضوع در ايران نيز با همراه با آزادسازي صورت گرفته در بخش مورد اهميت بوده و تلاشهايي به منظور ايجاد رقابت در بازار مخابرات انجام شده است و لذا اين رساله به دنبال آن است كه موضوع ايجاد رقابت در بازار مخابرات را از طريق بررسي وجود انحصار طبيعي در اين بازار تحقيق نمايد. به اين منظور با استفاده از داده هاي شركتهاي زير مجموعه شركت مخابرات ايران(شامل 30 شركت استاني و شركت همراه اول و شركت زير ساخت) طي سالهاي 1382 تا 1387 اقدام به تخمين يك تابع هزينه ترانسلوگ شده است. تخمين از روش SUR با استفاده از دادهاي تجميعي (pool) صورت گرفته است وسپس اقدام به آزمون جمع پذيري براي بررسي وجود انحصار طبيعي در بازار شده است. همچنين با استفاده از تابع هزينه تخمين زده شده برآوردي از صرفه هاي ناشي از مقياس و تنوع به دست آمده است و در پايان براي نشان دادن اهميت ميزان هزينه هاي اجتماعي انحصار در بازار مخابرات ايران با استفاده از روش مثلث رفاه برآوردي از هزينه اجتماعي انحصار شده است. نتايج آزمون در مورد جمع پذيري تابع هزينه نشان مي دهد كه تابع هزينه تخمين زده شده جمع پذيري ناحيه اي بوده و لذا داراي انحصار طبيعي بوده و رقابتي نمودن بازار باعث افزايش كارايي در آن نمي گردد همچنين نتايج نشان دهندة صرفه هاي ناشي از مقياس وتنوع بالا در بازار مخابرات ايران است. از سوي ديگر انحصار كنوني در بازار مخابرات ايران بر اساس برآورد صورت گرفته هزينه هاي رفاهي بالايي را ايجاد نموده است( از 45 تا 63 درصد فروش) كه نياز به مقررات گذاري از سوي دولت در اين بخش به شدت وجود دارد. می توانید این پژوهش رشته اقتصاد را به صورت فایل word دانلود نمایید.
مقدمه
هر بازار در برگيرندة سه عنصر عملكرد،رفتار و ساختار مي باشد و بسته به ماهيت و نحوه ارتباط اين عناصر با يكديگر ، شكل و نوع و سازمان بازار مشخص مي‌شود(خداداد،1379). بنابراين براي شناخت هر بازار لازم است تا اين سه عنصر مورد شناسايي قرار گيرد تا از اين طريق بتوان، راجع به بازار قضاوت نمود. بازار مخابرات از گذشته، همواره به عنوان يك بازار انحصاري قلمداد شده؛ كه دولت در آن اقدام به وضع مقررات گذاري و قيمت گذاري مي‌كند. اگر چه وجود انحصار، در اين بازار تا دهه‌هاي متمادي پذيرفته شده بود، اما با توسعه تكنولوژي و فراگير شدن ارتباطات و افزايش تقاضاي اين بخش و همچنين دستاوردهاي مثبت بازار رقابتي در ساير بخشهاي اقتصادي ، سياست گذاران را بر آن داشته است تا در بخش مخابرات نيز تمهيداتي براي حركت به سوي رقابتي بيانديشند. نظر به اينكه در بازار مخابرات ايران طي سالهاي اخير آزادسازي و خصوصي سازي صورت گرفته است و از آنجا كه عليرغم اين موضوع، تحقيق جامعي در زمينه مهيا بودن شرايط رقابت، در بازار مخابرات كشور صورت نگرفته است، مطالعه حاضر بر آن است تا با استفاده از ادبيات غني اقتصادي كه براي بازار مخابرات در اقتصاد وجود دارد، زمينه هاي معرفي رقابت در اين بازار مورد بررسي قرار گيرد.
بيان مساله تحقيق
ايجاد رقابت براي بهبود كارايي بازار همواره مورد تأكيد اقتصاددانان بوده و به اين منظور اقدام به بررسي نحوة فراهم نمودن زمينه هاي رقابت با توجه به شرايط و مختصات هر بازار نموده اند. براي حركت به سوي بازار رقابتي در بخش مخابرات نياز است تا ساختار و عملكرد بازار ، مزايا و معايب ايجاد رقابت در اين بازار مورد ارزيابي قرار گيرد. از سويي ديگر چنانچه انحصار در بازار وجود دارد، هزينه هاي اجتماعي ناشي از انحصار بديهي است يا به عبارت ديگر رفاه از دست رفته جامعه ناشي از وجود انحصار در بازار خدمات مخابراتي به وجود خواهد آمد، كه چنانچه اين هزينه ها قابل توجه باشد مي‌تواند دليلي براي حركت به سوي رقابت در بازار باشد. موضوع ديگر قابليت فني و تكنولوژيك اين صنعت براي پذيرش يك بازار رقابتي است. آنچه عموماً در ادبيات مربوط به مخابرات بحث مي‌شود آن است كه اين صنعت از يك انحصار طبيعي برخوردار است و چنانچه چنين موضوعي صادق باشد، معرفي رقابت الزاماً موجب افزايش كارايي نخواهد شد. حال اگر تصميم گرفته شود كه رقابت در اين صنعت به وجود آيد، آگاهي از ساختار هزينه ها ، چگونگي شكل گيري قيمت براي تنظيم كننده بخشي و رقباي جديد براي ورود به بازار حائز اهميت است . موضوعاتي همچون اتصال متقابل ، قيمت عمده فروشي خدمات، چگونگي استفاده از شبكه هاي رقيب و هزينه به كارگيري آن همه مسائلي است كه مي بايست مورد توجه قرار گيرد.
ضرورت انجام تحقيق
اگرچه تاكنون تحقيقات بسياري در كشورهاي مختلف در مورد ساختار بازار مخابرات انجام شده است ولي همچنان پاسخ روشني به اين مساله كه آيا انحصار طبيعي در اين بخش وجود دارد يا خير، داده نشده است .براي پاسخگويي به اين سوأل دو روش عمده وجود دارد كه يكي روش مهندسي و ديگري روش اقتصاد سنجي است كه در اين مطالعه از روش اقتصاد سنجي استفاده مي‌شود. تحقيقات انجام شده با استفاده از روش اقتصاد سنجي با تخمين يك تابع هزينه، انجام شده است، كه بكارگيري توابع متفاوت هزينه و همچنين ميزان روايي داده‌هاي مورد استفاده موجب شده است تا نتايج بعضاً متضادي در مطالعات، حاصل شود. اين تحقيق با مروري جامع بر مطالعات انجام شده در كشورهاي مختلف سعي بر آن دارد تا اقدام به تخمين تابع هزينه اي مناسب نمايد. تلاش خواهد شد تا تابع هزينه تمامي قيدهاي تئوريك را برآورده سازد و به اين منظور دستاوردهاي مطالعات پيشين بسيار مورد استفاده خواهد بود. از آنجا موضوع حاضر براي اولين بار در بازار مخابرات بررسي مي گردد مي‌توان نتايج حاصل از آن را البته با در نظر داشتن محدوديتهاي آماري، در فرآيند آزادسازي و خصوصي سازي اين بخش مورد استفاده قرار داد. چرا که هنوز تصميم مشخصي بر مبناي مشاهدات علمي به منظور آزادسازي اين بازار صورت نگرفته است. اگرچه تلاشهايي به منظور آزادسازي از سال 1381 صورت گرفته است، اما دستاوردهاي موفقي به دنبال نداشته است و نتوانسته است تا به اهداف تعيين شده خود برسد؛ لذا به نظر مي رسد لازم است تا از منظر علمي به موضوع آزادسازي بازار مخابرات و ايجاد رقابت در آن نگريسته شود.
روش جمع آوري اطلاعات
روش جمع آوري اطلاعات در اين تحقيق كتابخانه‌اي است يعني در بخش نظري تحقيق با استفاده از مقالات، كتب و تحقيقات صورت گرفته به موضوع پرداخته و در بخش كاربردي از آمار و اطلاعات موجود نظير آمارهاي بانك مركزي جمهوري اسلامي، مركز آمار ايران، سازمان مديريت و برنامه ريزي و شرکت سهامي مخابرات ايران و اطلاعات مخابراتي ساير کشورها استفاده مي‌شود، بنابراين جامعه آماري شركتهاي مخابرات استاني و ساير شركتهاي زير مجموعه شركت مخابرات ايران مي باشد كه اطلاعات مربوط به ترازنامه مالي و حساب سود و زيان آنها در سالهاي مختلف مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
روش و ابزار تجزيه و تحليل دادهها
روش تجزيه و تحليل اطلاعات مورد نظر به دو صورت توصيفي ـ تحليلي و استفاده از الگو هاي اقتصاد سنجي و دادهاي سري زماني و مقطعي اقدام به تخمين مدل ارائه شده، خواهد شد.البته به دليل کمبود اطلاعات در دسترس از روش داده هاي تلفيقي(Pool data) استفاده خواهد شد. پول ديتا اصطلاحي براي تلفيق مشاهدات مقطعي كشورها، بنگاهها و خانوارها و ... طي دوره‌هاي زماني چند ساله مي باشد يعني داده هاي مربوط به يك متغير در دوره‌اي خاص و براي چندين منبع مختلف را به دست آوريم، چرا كه داده هايي وجود دارد كه جدا كردن آنها به صورت مقطعي و زماني ميسر نيست و يا تلفيق آنها نتايج بهتري نسبت به تك تك آنها بدست مي‌دهد.
فهرست مطالب
1. فصل اول 7
1.1. مقدمه 7
1.2. بيان مساله تحقيق 8
1.3. ضرورت انجام تحقيق 9
1.4. اهداف ، سوألات و فرضيه هاي تحقيق 10
1.5. روش شناسي تحقيق 11
1.5.1. روش تحقيق 11
1.5.2. روش جمع آوري اطلاعات 12
1.5.3. روش و ابزار تجزيه و تحليل دادهها 12
1.6. واژه هاي كليدي 12
1.7. چشم انداز تحقيق 13
1.8. محدويت تحقيق 14
2. فصل دوم 14
2.1. مقدمه 15
2.2. بازار و شكست آن 15
2.2.1. انواع شكست بازار 16
2.2.2. نظريه‌هايي در مورد شكست بازار 17
2.3. بازار و انحصار در آن 20
2.3.1. انحصار 20
2.3.2. علل انحصار 21
2.3.3. انحصار طبيعي 23
2.4. بازار و ويژگيهاي آن 28
2.4.1. ساختار بازار 28
2.4.2. رفتار بنگاه ها در بازار 34
2.4.3. عملكرد بازار 34
2.5. شناسايي ساختار بازار 35
2.5.1. تئوري تابع توليد 36
2.5.2. تئوري تابع هزينه 44
2.5.3. تغييرات تكنولوژيك 54
2.5.4. تابع هزينه پويا 58
2.5.5. ارزيابي تابع هزينه 59
2.6. شناسايي عملكرد بازار 66
2.6.1. انحصار در بازار 66
2.6.2. هزينه اجتماعي انحصار 67
2.6.3. روش هاي اندازه گيري هزينه اجتماعي انحصار 70
3. فصل سوم 81
3.1. مقدمه 81
3.2. مروري برمطالعات تجربي موضوع تحقيق 82
3.2.1. مطالعات مربوط به انحصار طبيعي در بخش مخابرات 82
3.2.2. مطالعات تجربي هزينه هاي اجتماعي انحصار 95
3.3. وضعيت مخابرات و ارتباطات در ايران 98
3.3.1. پيشينه مخابرات در ايران 98
3.3.2. بازار مخابرات ايران 99
3.3.3. جايگاه بين المللي مخابرات ايران 101
4. فصل چهارم 103
4.1. مقدمه 104
4.2. تحليل هزينة شركت مخابرات ايران 104
4.3. داده هاي پژوهش 107
4.3.1. هزينة كل 107
4.3.2. ستاده 109
4.3.3. قيمت نيروي كار 110
4.3.4. قيمت سرمايه 111
4.3.5. قيمت ساير نهادها 111
4.3.6. شاخص تكنولوژي 111
4.4. تصريح مدل 111
4.5. فرآيند تخمين 113
4.6. نتايج تخمين 114
4.6.1. محاسبه كشش هاي جانشيني و قيمتي 118
4.7. آزمون هاي تابع هزينه 119
4.7.1. آزمون عدم اشتراك 119
4.7.2. آزمون تجانس (هموتتيك بودن تابع هزينه) 120
4.7.3. آزمون انحصار طبيعي 121
4.7.4. آزمون صرفه‌هاي ناشي از مقياس 123
4.7.5. آزمون صرفه هاي ناشي از تنوع 126
4.8. محاسبه هزينه هاي رفاهي ناشي از انحصار 128
4.8.1. محاسبه و تفسير هزينه هاي رفاهي 131
4.9. يافته هاي تحقيق 134
5. فصل پنجم 135
5.1. جمع بندي ومروري بر يافته هاي تحقيق 136
5.2. تفسير نتايج 137
5.3. ملاحظات راجع به تفسير نتايج 138
5.4. ارائه پيشنهادهاي سياستي 139
6. فهرست منابع 140
6.1. فارسي 140
6.2. لاتين 142
فهرست جداول
جدول 2 1 دلايل استفاده از تنظيم مقررات در بازار 28
جدول 2 2 روشهاي محاسبه هزينة اجتماعي انحصار وايده نظري مرتبط با آن 84
جدول 3 1 خلاصه اي مطالعات انجام شده در زمينه وپژگيهاي تابع هزينه در صنعت مخابرات 97
جدول 3 3مقايسه برآوردهاي مختلف از زيان رفاهي با فروض مختلف در مورد كشش تقاضا 101
جدول 3 3 بازار مخابرات در ايران در سال 1387 104
جدول 3 4 وضعيت مخابرات در منطقه و جايگاه ايران 107
جدول 4 1 ميزان و سهم هزينه هاي مختلف در شركت مخابرات ايران در طي سالهاي 1383 تا 1387 111
جدول 4 2 نتايج حاصل ازتخمين تابع هزينه بر اساس سه نرخ بهره 121
جدول 4 3 كشش جانشيني جزئي آلن-اوزاوا ميان عوامل توليد 123
جدول 4 4 كشش قيمتي جزئي آلن-اوزاوا ميان عوامل توليد 124
جدول 4 5 نتايج آزمون عدم اشتراك در تايع هزينه 125
جدول 4 6 نتايج آزمون تجانس در مورد توابع هزينه تخمين زده شده 125
جدول 4 7 نتايج حاصل از آزمون انحصار طبيعي در تابع هزينه 127
جدول 4 8 سطح معني داري نتايج حاصل از آزمون انحصار طبيعي 128
جدول 4 9 نتايج حاصل از آزمون صرفه هاي مقياس 130
جدول 4 10 نتايج حاصل از آزمون صرفه هاي ناشي از تنوع 132
جدول 4 11 ميزان هزينه هاي رفاهي تخمين زده شده 137
جدول 4 13 مقايسه نتايج مطالعات مختلف در مورد برآرود هزينه هاي رفاهي 138
فهرست نمودارها
نمودار 2 1 تعادل انحصار طبيعي 26
نمودار 2 2 برابري تقاضا و قيمت در يك بازار رقابتي 74
نمودار 4 1 هزينه رفاهي ناشي از انحصار 133