سابقه و هدف: در طول سالهای اخیر، سلامت روان بهعنوان یکی از مهمترین مباحث حوزه سلامت مطرح و رو به افزایش است. با این وجود از دیرباز همواره مکاتب الهی به معیارهای رشد و سلامت انسان توجه داشته‌اند. در همین راستا قرآن عصاره مکتب وحی، به هر دو بعد جسمی و معنوی او توجه ویژه داشته و راهکارهایی را درسطح شناختی، عاطفی و رفتاری ارائه نموده است. بر همین اساس پژوهشگر هدف خود را بررسی راهکارهای قرآنی برای رشد و ارتقاء سلامت روان قرار داد.
مواد و روش‌ها: در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به مرور آیاتی پیرامون راهکارهای رشد سلامت روان پرداخته شده است. سپس در مواردی از روایات و برخی دستاوردهای علم روانشناسی نیز جهت تکمیل مباحث استفاده شد.
یافته‌ها: با توجه به آیات قرآن، عواملی چون ایمان به مبدا و معاد (با آثار شناختی و رفتاری آن)، میانه‌روی، تعقل و اندیشه‌ورزی، خودشناسی، محبت الهی، حضور موثر در جامعه و همدلی و ... در رشد سلامت روان موثرند. همچنین در این پژوهش به معاد بیشتر از جنبه تکاملی آن توجه شده است. می توانید این تحقیق رشته روانشناسی را به صورت فایل word دانلود نماید.
مقدمه
یکی از مهم ترین مسائل دین اسلام توجه به بهداشت و سلامت جسمانی و روانی است. بعضی از واجبات و محرّمات الهی برای تأمین سلامتی و پیش گیری از ابتلا به امراض روحی و روانی تشریع شده است. در مکتب اسلام، هیچ انسانی حق ندارد با انجام کارهای زیان آور مانند سم خوردن و یا روی آوردن به کارهای ناشایست و به دور از شأن و منزلت انسانی، به سلامت جسم و روان خود آسیب وارد کند و یا خود را در معرض هلاکت و ذلت قرار دهد. همچنین نسبت به سلامت جسمی و روحی دیگر همنوعان خود نیز مسئول است. به دلیل آنکه مسئله سلامتی و بیماری هم برای فرد و هم برای اجتماع از مهم ترین مسائل بوده و از سوی دیگر، جامعه بدون دغدغه بیماری فردی و اجتماعی در این جهان دست نایافتنی است، همیشه بشر به دنبال کشف علل و عوامل پیدایش بیماری و راه های پیش گیری از آن بوده است. تبیین علل بیماری مختص انسان های عادی نبوده، بلکه برگزیدگان خداوند نیز، که از سرچشمه وحی سیراب می شدند، انسان ها را به رعایت و حفظ بهداشت جسم و جان سفارش نموده و در شناسایی و راه های
پیش گیری از ابتلا به انواع بیماری های جسمی، روحی و روانی ارشاد و راهنمایی فرموده اند. خداوند در قرآن مجید، با تأکید بسیار، تنها راه رستگاری و سعادت انسان را در «تزکیه» و پالایش روح و روان آدمی می داند و در تعالیم اسلامی، اهمیت زیادی برای بهداشت و سلامتی جسم و جان آدمی برشمرده شده است. امام علی(علیه السلام)می فرماید: سلامتی یکی از نعمت های بزرگ الهی است و مانند هر نعمت دیگر، تا از دست نرود قدرش شناخته نشود.
در این مقاله، تلاش شده است بهداشت، سلامت و راه های پیش گیری از بیماری های روحی و روانی با بهره گیری از متون دینی و بخصوص سیره علمی و عملی نبوی و علوی تبیین گردند.
تأثیر آموزه های دینی بر بهداشت و سلامت روان
قلمرو دین و آموزه های آن تمامی حیات فردی و اجتماعی و دنیوی و اخروی بشر را در بر می گیرد. برای آنکه قلمرو بحث محدود و مشخص شود، ابتدا به واژه «دین» و سپس به برخی آموزه های آن، که با تأمین سلامت و بهداشت روان انسان در ارتباط است، اشاره می شود:
واژه «دین» در لغت، به معنای کیش، آیین، طریقت و شریعت است و در اصطلاح، به مجموعه اصول، قواعد بنیادی، احکام و دستوراتی اطلاق می شود که از سوی خدا به انسان داده شده است.
به عبارت دیگر، دین شامل گزاره های توصیفی و تجویزی است.
در این مقاله، آموزه هایی از تعالیم دینی و سیره پیامبر و امام علی(علیهما السلام)، که هم در بُعد رفتار و عمل برخاسته از شناخت و ایمان می باشند و هم آموزه هایی که بیشتر جنبه شناختی و اعتقادی دارند، با توجه به تأثیر هریک از آن ها در بهداشت و سلامت انسان مورد توجه قرار می گیرند. بعضی از این آموزه ها مانند دین باوری، یاد خداوند، دعا و توکّل در ارتباط انسان با خداوند می باشند و برخی دیگر مانند اظهار محبت به مؤمنان و حسن خلق در ارتباط انسان با دیگران.
دین باوری و سلامت روان
اولین آموزه تعلیمی پیامبران الهی به انسان ها در طول تاریخ بشر، عبادت و بندگی خداوند بوده است. توجه دادن انسان به ایمان به خداوند، توحید و یگانه پرستی و بندگی او، اولین و اساسی ترین آموزه انبیا و معصومان(علیهم السلام) بوده است. اصلی ترین رکن دین یعنی ایمان به خدای یکتا، انسان را از نگرانی، اضطراب و دغدغه خاطر مصون داشته و در برابر رویدادهای نامطلوب زندگی ثابت قدم و استوار نگه می دارد. به گونه ای که حوادث نمی توانند تزلزلی در او ایجاد نمایند. قرآن مجید می فرماید: دین داری و دین باوری نشانه سلامت عقل و بی رغبتی و عدم تمایل به دین و معنویت دلیل بر سفاهت و بی خردی است. بر اساس بینش اسلامی، هر انسانی از هنگام تولّد، با فطرت الهی و گرایش ذاتی به خداشناسی قدم به عرصه زندگی می گذارد. ساختار وجودی انسان به گونه ای است که او را به سوی خدا هدایت می کند و در این میان، تفاوتی بین مسلمان و غیر مسلمان وجود ندارد، بلکه همه انسان ها در آغاز زندگی، از استعداد خاصی برای حقیقت جویی و نیل به کمال بهره مندند و به فرموده پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)، هر نوزادی با فطرت خدایی زاده می شود.
ذکر خداوند و سلامت روان
یکی از مفاهیم مهم در بهداشت و سلامت روان، مفهوم «امنیت روانی» است. اگر امنیت روانی برای فرد وجود نداشته باشد، زندگی بی معناست و سلامت روانی برقرار نخواهد بود. آنجا که ترس وجود داشته باشد امنیت نیست. «امنیت روانی» یعنی: داشتن روح و روانی عاری از ترس و هراس; و این نعمتی است گوارا و مخصوص کسانی که در پرتو این امنیت، راحت و آرام زندگی می کنند. از این رو، نشاط و سرور از آنِ کسی است که روانی امن و آرام داشته باشد. و انسان وقتی به این امنیت و اطمینان نفس می رسد که ترنّم نام خدا بر لب و یاد او بر قلب و جانش طنین انداخته باشد و چنان دل بستگی و وابستگی به خدا پیدا کرده باشد که ذکر او سراسر اندیشه، عاطفه و رفتارش را گرفته باشد و ذکر خدا جانش را زنده و آباد نموده باشد: «و بذکرک معمورة.» در این صورت ـ به اصطلاح روان شناسان ـ فرد احساس دل بستگی ایمن نسبت به وجودی دارد که هم قادر است و هم همیشه حاضر و در همه حال، پاسخگوی نیازها می باشد. از نظر اسلام، بالاترین و ارزشمندترین مقام انسانی زمانی پدید می آید که انسان به یاد خدا باشد و روحش متوجه او گردد تا نور خدایی در دلش پدیدار شود و روح و روانش به آرامش و راحتی برسد.
چگونه با توکّل به آرامش روان برسیم؟
اگر فرد در گرفتاری ها و مشکلات تنها به اسباب مادی توجه کند، به سادگی دست از عمل می کشد و ناامیدی او را از پای درمی آورد، ولی کسی که به خدا توکّل دارد، معتقد است: نبود شرایط مادی باعث عدم تحقق یک رویداد و یا عدم حل مشکل نمی شود; همان گونه که در مورد حضرت ابراهیم(علیه السلام)چنین بود. با اندکی ملاحظه در تاریخچه زندگی بشر، درمی یابیم که رویدادهای زندگی گاهی در محدوده اختیار انسان هستند و در مواردی، اختیار فرد در وقوع آن ها نقشی ندارد. برای مثال، تصادف با اتومبیل، گاهی ناشی از بی احتیاطی فرد است، ولی گاهی او همه نکات ایمنی را در نظر می گیرد، ولی راننده اتومبیل مقابل، شخص بی ملاحظه ای است و باعث تصادف می شود. همچنین با در نظر داشتن برخی حوادث دیگر زندگی از قبیل زلزله، سیل و طوفان، روشن می شود که وقوع برخی رویدادها در زندگی، از اختیار انسان خارج است، و با توجه به اینکه همه رویدادهای جهان به اذن خداوند روی می دهند، می توان گفت: رویدادهای مزبور جزو سرنوشتی هستند که خداوند برای انسان مقدّر کرده است.
بنابراین، علت ناآرامی افراد عادی آن است که به چیزهایی تکیه می کنند که خود آن ها تکیه گاهی ندارند. کسانی که در محبت دنیا غرق شده اند در همان گرداب خواسته های دنیوی خود دست و پا می زنند و هر لحظه احساس خطر می کنند و به این و آن متمسّک می شوند; به زرق و برق دنیا تکیه می کنند تا از اضطراب برهند، ولی نمی توانند. قرآن کریم درباره افرادی که گرفتار آتش دوزخ می شوند، می فرماید: این ها به دنیا بسنده کرده،راضی و مطمئن شده اند، در حالی که دنیا کالای فریب است.
فهرست مطالب
چکیده..............................................................................................................................................................................................ص2
مقدمه.............................................................................................................................................................................................ص3
تأثیر آموزه های دینی بر بهداشت و سلامت روان................................................................................................................ص3
دین باوری و سلامت روان...........................................................................................................................................................ص4
ذکر خداوند و سلامت روان.........................................................................................................................................................ص6
ذکر و غفلت زدایی.........................................................................................................................................................................ص7
شکرگزاری و سلامت روان.........................................................................................................................................................ص8
توکّل و سلامت روان.................................................................................................................................................................ص9
آثار عینی توکّل در بهداشت و سلامت روان.......................................................................................................................ص11
چگونه با توکّل به آرامش روان برسیم؟................................................................................................................................ص12
انس با قرآن و سلامت روان: ...............................................................................................................................................ص13
دعا و سلامت روان ..............................................................................................................................................................ص14
برخی از آثار روان شناختی دعا ........................................................................................................................................ص15
برخی از آثار بهداشتی و روان شناختی برقراری ارتباط با دیگران............................................................................ص18
نتیجه گیری...........................................................................................................................................................................ص20
منابع:.....................................................................................................................................................................................ص20