هدف پژهش حاضر، بررسی رویکرد پدیدارشناسی هانری کربن و رویکرد ناتورالیست کارل گوستاویونگ به دین می¬باشد. این نوشتار به روش تحلیلی_توصیفی به بررسی روش این دو اندیشمند پیرامون دین و اندیشه¬های دینی می¬پردازد. یونگ نسبت به دین رویکرد طبیعت¬گرایانه دارد و برای تبیین دین راه حل طبیعت¬گرایانه ارائه می¬نماید. یونگ روان انسان را به سه لایه تقسیم می¬کند خودآگاه، نا خودآگاه فردی و ناخودآگاه جمعی، از نظر یونگ جایگاه امر دینی در ناخودآگاه جمعی افراد قرار دارد. کهن¬الگو و غرایز محتویات آن هستند که به صورت بالقوه در روان آدمی قرار دارند. غریزه‌ها و کهن¬الگوها عواملی هستند که هر دو در ساختن ناآگاه جمعی دست دارند. اختلاف این دو در این است که غریزه حالت وجودی است و کهن¬الگو حالت درک و دریافت دارد. غریزه تکانه‌ای طبیعی است که به صورت کنش و واکنش عادی نمایان می¬شود؛ و کهن¬الگو به صورت اندیشه و تصویر در آگاهی پدید می‌آید. با وجود این تمایز، از یکدیگر مستقل نیستند و عمیقاً به هم مرتبط هستند و در صورتی که این محتوایات بخواهند خود را آشکار کنند، در رؤیا بر افراد پدیدار می¬شوند. یونگ با تعبیر رؤیا به شناسایی مشکلاتی که سبب این اختلال و ناآرامی در روان شده است می¬پردازد. از نظر یونگ امری دینی نیز در ناخوآگاه قرار دارد و از این جهت به بررسی ان می-پردازد. ناخودآگاه جمعی مشترک بین تمام انسان¬ها و منشإ تمام احوال و افعال انسان¬ها می¬باشد. که محتویات آن حاصل تجربه تمامی نسل¬های ماقبل نیز می¬باشد یونگ ناخودآگاه جمعی را خاستگاه دین قرار می¬دهد؛ به عقیده وی گرایش به دین در نهاد ناخودآگاه همه انسان¬ها به عنوان کنش متعالی وجود دارد. امّا خود یونگ در نهایت نسبت به وجود خدا رویکرد لاادری دارد یعنی نسبت به وجود خدا در عالم نظری ندارد و بیان می¬کند :« من نه می¬گویم خدا هست و نه می¬گویم نیست» یونگ وجود خدا را از منظر روانشناسی و تأثیر بر روان فرد بررسی می¬کند و به وجود خدای ماورالطبیعه در عالم کاری ندارد. کربن در روش پدیدارشناسی که در حوزه دیانت به کار برده است در واقع روش کربن به این جهت دارای اهیمت است که به نحوی خاص به فهم ادیان مختلف خصوصاً اسلام و مذهب تشیّع و جریان¬های عرفانی، اشراقی با تأثیر پذیری از اندیشمندان غربی و شرقی پرداخته است که سرانجام در این روش وی به کشف مکانی معنوی و باطنی می¬رسد که گویی همان گمشده کربن است و کربن آن را اَرض ملکوت می¬نامد. می توانید این تحقیق رشته الهیات را به صورت فایل wordدانلود نمایید.
مقدمه
دین پدیده¬ای پایدار، مؤثر و نیرومند است که در فرهنگ جوامع نقش محوری و مهمی دارد. در واقع، بحث از دین و مباحث پیرامونی آن همچون بسیاری از مباحث متشکل از پرسش و پاسخ¬های انسان دورهی جدید، پیرامون دین و عقاید دینی است که نیازمند به پاسخگویی می-باشد. به همین دلیل، مطالعه و شناخت دین یک جزء ضروری شناخت جامعه و فرهنگ بشری میباشد. باید این مسئله را در نظر داشت که دین، دارای چنان ابعاد پیچیدهای است، که هرگز دانش واحدی به تنهایی نمیتواند همه¬ی ابعاد آن را به طور جامع مورد بحث و بررسی قرار دهد، از این رو باید با کمک علوم مختلف و با تکیه بر خرد محوری جدید به مطالعه و بررسی دین پرداخت. به همین خاطر است که فیلسوفان، متکلمان، مورخان، انسان¬شناسان، پدیدارشناسان، روانشناسان و جامعه شناسان، از منظرهای مختلفی به بررسی ابعاد متنوع دین پرداخته و آثار ارزشمندی را در عرصهی فلسفهی دین، کلام و تاریخ ادیان و... ارائه نموده¬اند(مطهری،1384،ص 147). در طول چند دوره اخیر بحث مطالعات دینی دارای اهمیت بسیاری گردیده است. در این رساله ما بر آن هستیم که با توجه روش دو اندیشمند معاصر کارل گوستاو یونگ و هانری کربن به بررسی دین بپردازیم.
کارل گوستاو یونگ تحقیقات گسترده¬ای در زمینه دین انجام داده است و همچون بسیاری از روانشناسان دین را براساس فرضیه¬های روانشناختی مورد مطالعه قرار داده است؛ او به نوعی دین را در کنش و واکنش¬های فردی مورد پژوهش قرار داده است. و در آخر یونگ با مطرح نمودن "ضمیر ناخودآگاه جمعی" که ریشه¬های عمیق و ژرف دین را در اعماق روان انسان نشان می¬داد سبب شد تا درمیان روانشناسان از مقبولیت گسترده¬ای برخوردار گردد. امّا برخی از محققان با ملاحظه بحث ناخودآگاه جمعی و کهن¬الگوها به این نگرش رسیده¬اند که یونگ عارف، و یا مکاشفه¬گری است که در اثر مواجهه با ماورالطبیعه، روان¬شناسی خود را پی¬ریزی کرده است. ولی با دقت در آثار او متوجه می¬شویم که او یک ناتورالیست تمام عیار است و اگر برای معنویت و دین منشأ روان¬شناختی قائل می¬شود، این امر دلیل بر واقعی دانستن هویت¬های دینی چون وجود خدا ماوراءالطبیعی و... نیست.
روش پدیدارشناسی یکی از رایجترین و پرطرفدارترین روش¬های دین شناسی است؛ که از مقبول¬ترین روش¬های فلسفۀ دین درغرب محسوب می¬شود. فیلسوفان بسیاری روش پدیدارشناسی را در حوزه دین به کار برده¬اند؛ در اینجا ما به پدیدارشناسی هانری کربن که روش پدیدارشناسی خود را وامدار هوسرل و بعد از آن هایدگر می¬باشد که در جستجوی عالم معنوی خود با فلاسفه اسلام آشنا می¬شود؛ که تحولی عظیم را در کربن پدید آورد. کربن با اتخاذ این روش وجودِ خویش را برای حضور و انکشاف و فهم معانی باطنی دیانت، حکایات رمزی و تمثیل-های دینی و معنوی آماده می¬کند؛ او خود را از روش¬های دین پژوهی که شناخت صِرف و از بیرون، بدون پیوند با موضوع را در دستور کار قرار می¬دهند، فاصله می¬گیرد؛ تا بتواند به کشف زوایای پنهان باطن دین بپردازد. در این رساله ما به نحوه شکل گیری و عملکرد کربن نسبت به دینی می¬پردازیم.
این رساله متشکل از پنج فصل است؛ فصل نخست کلیات تحقیق را بیان می¬کند، فصل دوم روش¬شناسی یونگ می¬پردازد، فصل سوم به روش¬شناسی کربن، فصل چهارم مقایسه این دو روش می¬باشد، فصل پنجم به نتیجه مباحث و پاسخ به سؤالات تحقیق می¬پردازد.
بیان مسئله
مسئله¬ی دین از جمله مسائلی است که از منظر و روش¬های مختلف به آن پرداخته شده است و تعبیرهای گوناگونی از آن ارائه شده است. در اینجا به بررسی دو روش ناتورالیست یونگ و پدیدارشناسی هانری کربن می¬پردازیم. هانری کربن فیلسوف فرانسوی معاصریست که به بعد معنوی از دست رفته¬ی بشر در قرن بیستم می¬پردازد(احمدی،1395،ص 76). در این راستا یکی از مهم¬ترین مبانی تفکر کربن «اصالت واقعه معنوی» است. در دیدگاه رایج واقع، چیزی است این جهان قابل درک با حواس ظاهری افراد و قابل ثبت و ضبط، اما کربن معتقد است وقایعی وجود دارد که به معنای رایج، تجربی نیستند بلکه حوادثی در ملکوت هستند(پارسانیا؛ وکیلیان ،1393، ص 38).
در ابتدا کربن در پدیدارشناسی از هایدگر تبعیت نمود با این تفاوت که پدیدار وی بعد از آشنایی با فلاسفه شیعه به پدیدارشناسی معنوی تبدیل شده است. کربن در این روش در پی آن است که از پس گزاره¬های معنوی به معنای باطن و پنهان آن وارد شود. وی تاکید دارد که پدیدارشناسی در ابتدا میان مومنان رواج یافته است. در پدیدارشناسی فلسفه¬ی شیعی یا کشف-المحجوب، برخلاف پدیدارشناسی هایدگر، که پدیده را صرفاً در جهان شهود می¬کند، پدیده در ملکوت و نه در زمان جهانی بلکه در زمان ملکوتی شهود می¬شود و حجاب از رخ می¬گشاید. به زعم کربن بی¬توجهی به این شهود و نفی آن یا انحراف مضمون آن، به معنای از میان بردن پدیدار است.
به نظر هانری کربن حوادث این جهان قابل تجربه حسی هستند و تقلیل می¬یابند اما حوادث دیگری وجود دارند که حقیقت حادثه¬اند و با ضابطه¬های حوادث تجربی قابل سنجش نیستند. این حوادث «آسمان» در «ملکوت» اند. بر همین مبنا می¬توان شاهد ظهور حوادث قدسی بود. حوادث قدسی یا مثالی با عضو دراکه معرفت تجربی، طبیعی و تاریخی قابل درک و بازنشانی نیستند. همین حوادث تاریخ باطنی هستند که مایه¬ی مثال¬های کتاب مقدس¬اند(قدمی، 1393، ص234) نگاه هانری کربن در تعالی الهی ازلاً و ابداً بیرون از تاریخ جای دارد و این تعالی نمی-تواند آشکار شود، مگر به صورت رابطه ملموس و عینی، کسی که مدعی است که از طریق طبیعت و یا به وسیله تاریخ به شناخت مستقیم خدا نایل می¬آید، به خودش جنبه الوهی می-دهد و فقط خود را می¬نمایاند. (پازوکی، 1382، ص70)
هانری کربن رهیافت خود را پدیدارشناسی روح می¬نامد. او بر این باور است که اگر پدیدارشناسی به معنای بررسی واقعیت دینی در روح¬های پیروان ادیان باشد پس بحث پدیدارشناسی مستلزم آن است که محقق دین پژوهی، تجربه¬ی دینی را به عنوان یک پدیده¬ی منحصر به فرد در نظر گیرد، و دیگر آن که برای فهم دین به شیوه¬ای تجربی باید کوشید که آن را از دیدگاه فرد پیرو آن مدنظر قرار داد. شعار پدیدارشناسی بازگشت به سوی خود اشیا است ضمن این که توصیف¬های دقیقی از پدیده¬ها فراهم می¬نماید(غفاری نسب، 1392، ص 27).
کارل گوستاو یونگ نسبت به دین رویکردی طبیعت گرایانه اتخاذ می¬کند. وی با استفاده از روش ناتورالیست هرچیزی که در عالم زمانی_مکانی آثار و نتایجی دارد فی¬نفسه یک پدیده طبیعی خواهد بود. ناتورالیست بی¬آنکه درگیر مسائل و استلزامات فلسفی شود و با تکیه بر مشاهده، آزمایش و تحقیق تجربی در پی ارائه تبیین علمی از پدیده¬ها است. همچنین تبیین فراطبیعی را جزئی از علم نمی¬داند. ناتورالیست¬ها به دلیل اینکه از تبیین¬های فراطبیعی صرف نظر می¬کنند راه را برای پیشرفت علم هموار می¬سازند(سنائی، 1395، ص124). با طرح نظریه کهن¬الگوهای ناهشیار جمعی سعی کرده راهی نوین در معرفت بشری به سوی دین و دینداری ارائه دهد. تلقی یونگ از دین با محتویات ناهشیار جمعی ارتباط مستقیم دارد و راه شناخت این محتویات, مکاشفه است. مکاشفه¬ی یونگ پدیده¬ای شخصی و یگانه است که هر کس قادر باشد می¬تواند آن را تجربه کند این تجربه¬ی یگانه, رازهای پنهان نهفته در ناآگاه را مکشوف می¬سازد. "مکاشفه بیش از هر چیز، حجاب برگرفتن از ژرفای روح بشر و عیان کردن ماهیت آن است، وی دین را یکی از قدیمی¬ترین و عمومی¬ترین تظاهرات روح انسانی می¬داند(باقری پور، 1389، ص162).
نظر کلی یونگ در باب شخصیت
یونگ شخصیت را متشکّل از چند سیستم روانی و به نوعی دارای لایه¬هایی می¬داند که جدا از یکدیگرند ولی بر یکدیگر تأثیر متقابل می¬گذارند. این سیستم¬ها عبارتند از: من یا هشیاری(خودآگاه)، ناهشیار شخصی(ناخودآگاه فردی) ناهشیار جمعی(ناخودآگاه جمعی) با کهن-الگوهای، پرسونا، آنیما، آنیموس، و سایه.
1_ ضمیرهشیار بخشی از ذهن است که در دسترس مستقیم فرد قرار دارد و شامل احساس¬ها و خاطره¬ها و افکار و تمایلات و عواطف و هیجان¬ها می¬شود که فرد از طریق آن¬ها با دنیای بیرون سازگاری می¬یابد که در زیر آن ناهشیار شخصی قرار دارد.
2_ ناهشیار شخصی منحصر به شخص می¬باشد و فرد آن را در خلال تجارب زندگیش کسب می¬کند. این بخش از روان شامل کیفیات و ویژگی¬هایی است که زمانی خودآگاه بودند ولی به عللی واپس¬زده و طرد یا فراموش شده¬اند، یا از همان ابتدای ظهور بسیار ضعیف بوده¬اند و نتوانسته¬اند تأثیری بر شخص بگذارند. در این بخش همه موارد روانی که هنوز به سطح هوشیاری نرسیده¬اند از زمان کودکی فرد مشاهده می¬شود که ظرفیت آن را دارند که به هوشیاری برسند، از این رو میان این دو بخش تعادل صورت می¬گیرد. در ناهشیار شخصی هر فرد ممکن است «عقده¬ها» یا «گره¬هایی» از احساسات و خاطرات، اندیشه¬ها، عاطفه¬ها و... تشکیل شود که جاذبه دارند و سبب فعالیت آدمی می¬شود و آدمی از وجود آن¬ها بی¬خبر است و گاهی متوجه می¬شود که در حال توجیه و دلیل آوردن برای رفتار ناشی از این عقده¬ها است؛ که یونگ برای اولین بار آزمون تداعی واژه¬ها را جهت مطالعه و تحقیق در مورد این عقده¬ها به کار گرفت. در این آزمون وی واژه¬های معینی را برای شخص قرائت می¬کند و از شخص می¬خواهد با شنیدن هر واژه نخستین واژه¬ای را که به ذهنش می¬رسد بی¬درنگ به زبان آورد؛ اگر فرد مکث زیادی کند یا واژه قرائت شده را تکرار کند و پاسخی ندهد، این امر داّل بر وجود عقده¬ای است. که نحوه بیان و واکنش¬های عاطفی و هیجانی شدت عقده¬ها را نشان می¬دهد(یونگ، 1388، ص9).
3_ ناهشیاری جمعی مخزنی است از خاطره¬ها و آثاری که آدمی از نیاکان دور و حتی غیر بشر (حیوان) به ارث برده است. ناهشیار جمعی که با عنوان ناخودآگاه جمعی نیز نامبرده می-شود عمیق¬ترین و گسترده¬ترین قشر روان می¬باشد که دارای ویژگی غیر شخصی و جهانی است، یعنی نمی¬تواند شخصی(فردی) کسب شود و شامل تصاویر ذهنی کهن می¬باشد؛ بنابراین بر همه ما یکسان است، و چیزی نیست که ما آن را طی زندگی شخصی خود به دست آوریم بلکه فراشخصی است که قبل از ما وجود داشته و شامل تصاویر ذهنی کهن از زندگی نیاکان ما است.
جایگاه رؤیا در اندیشه یونگ
در طول روزگاران هر بار که بشر سر بر بالین خواب می¬نهد غرق در رؤیاهای رنگارنگ و شگفت انگیز می¬شود. در واقع رؤیا با همه¬ی قدمت برای ما دیرینه آشنایی است، غربیه¬؛ انسان زندانی حواس چندگانه خود است و چون سخت درگیر غوغای رزق و روزی می¬شود و گرفتاری-های روزانه او را غرق در کشاکش روزمرّگی می¬کند، می¬پندارد که غیر از پاسخگویی به نیازهای جسمی و مادی وظیفه و رسالت دیگری ندارد، در چنین هنگامه¬ای ناخودآگاه از راه رؤیا به انسان هشدار می¬دهد تا هدف والاتری را برگزیند و به اصلاح شخصیت خود بپردازد.
رؤیاها تصاویری از بیم¬ها، آرزوها، نارسایی¬های جسمی و روانی، ناکامی¬ها، ناامیدی¬ها و نیز خبر از آینده است. رؤیا که یک پدیده طبیعی روان است، نتیجه واکنش¬ها و تکانه¬های خودجوشِ ناخودآگاه است که آنان را به حوزه خودآگاه منتقل می¬کند. چون روانشناس در تحلیل رؤیا با پیام ناخودآگاه سروکار دارد هر چیز کوچکی در رؤیا برای روانشناس مهم می¬شود؛ چون در تحلیل رؤیا، رؤیا دارای زبانی نمادین است(یونگ،1383، b، ص103) که اگر زبان رؤیا را بدانیم به سهولت پیامش را دریافت می¬کنیم. از هزاران سال پیش در یونان و مصر و بسیاری کشورهای باستانی، کاهنان و راز آشنایان که با زبان پیچیده¬ی رؤیا آشنا بودند، در صومعه و معابد رؤیایِ مراجعان را تعبیر می¬کردند. امّا امروزه روانشناسانی چون فروید توانسته¬اند با "آزمون تداعی آزاد" رؤیا به بسیاری از افکار پنهانی مهم افراد دست یابند. تداعی آزاد بدین صورت است که بسیاری از خاطرات گذشته فرد را زنده می¬کند که در میان آن¬ها موضوعات ناگواری بوده که فرد سعی کرده آنان را فراموش نماید این هیجانات سرکوب شده در گذر زمان سبب اختلالات روانی در فرد شده است که روانشناسان آن را "عقده" می¬نامند. امّا یونگ در این مورد بیان می¬کند که رؤیاها ساختاری معین، روشن و جهت¬دار دارند که نشان دهنده قصد و هدفی است که با شتاب عملی نیست؛ لذا او به این نتیجه رسید که آزمون تداعی آزاد انسان را فقط به رشته¬ای از افکار و عقده¬ها رهنمود می¬کند در حالی که از راه¬های دیگر هم می¬توان به این امر رسید بدین سبب یونگ ترجیح داد که به محتوای رؤیا توجه نماید که این تغییر فکر او تغییر روش را در پی-داشت.
فصل اول کلیات پژوهش 1
مقدمه 2
فصل نخست: کلیات 4
1_1_ بیان مسئله 4
1_2_ کاربرد نتایج تحقیق: 6
1_3_ اهداف پژوهش: 6
1_4_ سؤالات پژوهش: 6
1_5_ روش تحقیق: 7
فصل دوم یونگ 8
مقدمه 9
2_1_ زندگی نامه یونگ 9
2_2_ ارتباط یونگ و فروید 13
2_3_ آثار و تألیفات یونگ 16
2_4_ ناتورالیسم یونگ 18
2_5_ نظر کلی یونگ در باب شخصیت 22
2_5_1_ جایگاه رؤیا در اندیشه یونگ 24
2_5_2_ محتوای ضمیر ناخودآگاه 27
2_5_3_ تعریف کهنالگو 30
2_5_3_1_ ویژگی های کهنالگو 33
2_6_ سیری در روش دین شناسی یونگ 34
2_7_ تعریف دین 35
2_8_ منشاء دین از دیدگاه یونگ 36
2_9_ماهیت تجربه دینی و جایگاه آن از نظر یونگ 37
2_10_تصور خدا در اندیشه یونگ 39
2_11_ تأثیرات تجربه دینی بر فرد 42
2_12_ خطرات ناشی از فقدان دینداری از نگاه یونگ 43
جمع بندی 44
فصل سوم کربن 46
مقدمه 47
3_1_ زندگی نامه و زمینه شکل گیری اندیشه کربن 47
3_2_.اساتید کربن 50
3_2_1_.کربن و هایدگر 51
3_2_2_ کربن و هامان 52
3_2_3 _کربن و سوئدنبرگ 54
3_2_4_ کربن و سهروردی 56
3_3_ فعالیت‌های علمی و آثارکربن 58
3_4_ مفهوم و روش پدیدارشناسی 62
3_5_ کشف المحجوب 64
3_6_ تأویل، هرمنوتیک و نقش امام در تأویل 66
3_7_ نقش دازاین و اگزیستانس در پدیدارشناسی 69
3_8_ مفهوم زمان و تاریخ گرایی 72
3_9_ تاریخ قدسی(فراتاریخیت) 76
3_10_ خیال 79
3_10_1_ قوه خیال 80
3_10_2_ عالم خیال(اَرض ملکوت) 83
3_11_ خدا در اندیشه کربن 85
فصل اول کلیات پژوهش 1
مقدمه 2
فصل نخست: کلیات 4
1_1_ بیان مسئله 4
1_2_ کاربرد نتایج تحقیق: 6
1_3_ اهداف پژوهش: 6
1_4_ سؤالات پژوهش: 6
1_5_ روش تحقیق: 7
فصل دوم یونگ 8
مقدمه 9
2_1_ زندگی نامه یونگ 9
2_2_ ارتباط یونگ و فروید 13
2_3_ آثار و تألیفات یونگ 16
2_4_ ناتورالیسم یونگ 18
2_5_ نظر کلی یونگ در باب شخصیت 22
2_5_1_ جایگاه رؤیا در اندیشه یونگ 24
2_5_2_ محتوای ضمیر ناخودآگاه 27
2_5_3_ تعریف کهنالگو 30
2_5_3_1_ ویژگی های کهنالگو 33
2_6_ سیری در روش دین شناسی یونگ 34
2_7_ تعریف دین 35
2_8_ منشاء دین از دیدگاه یونگ 36
2_9_ماهیت تجربه دینی و جایگاه آن از نظر یونگ 37
2_10_تصور خدا در اندیشه یونگ 39
2_11_ تأثیرات تجربه دینی بر فرد 42
2_12_ خطرات ناشی از فقدان دینداری از نگاه یونگ 43
جمع بندی 44
فصل سوم کربن 46
مقدمه 47
3_1_ زندگی نامه و زمینه شکل گیری اندیشه کربن 47
3_2_.اساتید کربن 50
3_2_1_.کربن و هایدگر 51
3_2_2_ کربن و هامان 52
3_2_3 _کربن و سوئدنبرگ 54
3_2_4_ کربن و سهروردی 56
3_3_ فعالیت‌های علمی و آثارکربن 58
3_4_ مفهوم و روش پدیدارشناسی 62
3_5_ کشف المحجوب 64
3_6_ تأویل، هرمنوتیک و نقش امام در تأویل 66
3_7_ نقش دازاین و اگزیستانس در پدیدارشناسی 69
3_8_ مفهوم زمان و تاریخ گرایی 72
3_9_ تاریخ قدسی(فراتاریخیت) 76
3_10_ خیال 79
3_10_1_ قوه خیال 80
3_10_2_ عالم خیال(اَرض ملکوت) 83
3_11_ خدا در اندیشه کربن 85
3_12_ نفس از دیدگاه کربن 88
جمع بندی 91
منابع و مآخذ 92