پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی آموزش مهارت های مقابله با استرس بر امید به زندگی و تبیین‌های خوشبینانه در زنان سرپرست خانوار شهرستان سمنان انجام شد. جامعه آماري شامل کلیه زنان سرپرست خانوار تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی(ره) شهرستان سمنان در سال 1397 بود. روش نمونه گیری به شیوه ی نمونه گیری در دسترس و حجم نمونه 30 نفر(15 نفر آزمایش و 15 نفر گواه) بود.گروه آزمایش در مدت 5 هفته 10 جلسه 45 دقیقه ایی آموزش مقابله با استرس را تجربه کرد. ابزار پژوهش پرسشنامه امید به زندگی اشنایدر و همکاران(1991) و خوشبینی شییر و کارور(1985) بود. تجزیه تحلیل داده با استفاده از آزمون تحلیل کوواریانس انجام گرفت. نتایج تحلیل کوواریانس عدم تساوی میانگین تعدیل شده امید به زندگی و تبیین‌های خوشبینانه در آزمون نهایی، گروه آزمایش و کنترل مورد تایید قرار می¬گیرد (001/0>P). بر پایه آنچه که در این پژوهش ارائه شده، نشان¬دهندۀ تأثیر مثبت آموزش مهارت‌های مقابله با استرس در افزایش امید به زندگی و تبیین‌های خوشبینانه در زنان سرپرست خانوار است. می توانید این تحقیق رشته روانشناسی را به صورت فایل word دانلود نمایید.
مقدمه
وجود مشكل در زندگی طبیعی است. هنر زندگی در توانایی و مهارت در حل مشكلات و كنار آمدن با آن‌هاست. درواقع خوشبختی انسان در آن نیست كه با هیچ مشكل و مسئله‌ای روبرو نشود بلكه در آن است كه به هنگام رویارویی با آنها توانایی حل آنها را داشته باشد. بعضی از افراد در مقابل کوچک‌ترین مسئله و مشكل دچار ناراحتی و پریشانی می‌گردند و قادر به برطرف كردن آن نیستند. این‌گونه افراد مستعد انواع آسیب‌های اجتماعی و روانی هستند، افراد دیگری نیز هستند كه با بحران‌های بسیار سختی روبرو می‌شوند و توانایی آن رادارند كه با موفقیت آنها را پشت سر بگذارند (اسماعیل‌زاده، 1390).
درسال های اخیر توجه بسیاری ازپژوهشگران به سوی توانمندی سازی خانواده ها معطوف شده است(هینتر مایر ،2006) .زیرا خانواده اساس پرورش انسان، سازنده نسل هاست وزندگی اجتماعی اغلب انسان ها از آنجا آغاز می شود(گلدن برگ وگلدن برگ ، 2000)
همچنین نیزدر عصر حاضر مشكل بيماري ها و محرومیت ها از حادترين مسائل افراد جوامع بشري است. زنان از جمله اقشار آسيب پذير در جامعه هستند كه در اين ميان زنان سرپرست خانوار بيش از ساير زنان در معرض آسيب هاي اجتماعي قرار مي گيرند. زنان سرپرست خانوار زناني هستند كه به دلايل متعدد از جمله فوت همسر، متاركه، طلاق، از كارافتاد گي همسر، مفقود الاثر بودن همسر و.. سرپرستي خانواده خود را برعهده گرفته‌اند. آنها علاوه بر نقش مادري وظيفه سنگين پدري را نيز عهده‌دار شده‌اند. در اكثر جوامع مسئوليت تامين مخارج زند گي وظيفه مرد است و مرد سرپرست و محور اصلي خانواده است كه با رفتن مرد از زند گي به هر دليل اين بار سنگين بدوش زن خانواده مي افتد . زني كه تاكنون در نقش همسر و مادر ايفاي وظيفه كرده حال بايد نقش پدر و نان آور خانواده را بعهده گيرد .زنان سرپرست خانوار براي حل مشكلات خود و كاهش بار فشارهاي عاطفي نياز به كمك و مشاوره دارند. و یکی از مراکز بسیار فعال در این زمینه کمیته امداد امام خمینی (ره) است که بعد انقلاب شکوهمند اسلامی تمام توان خود را در حل مشکلات این قشر آسیب پذیر گذاشته است.
بيان مسئله
هرچند فقدان فشار رواني مساوي با سكون و بي حركتي و نتيجه آن مشكل رشد و بالندگي در انسان است و عليرغم اينكه مقداري فشار رواني براي ايجاد تحرك و تلاش در انسان ضروري است، لكن فشار رواني مداوم و شديد مي تواند سلامت همه جانبه فرد را درمعرض خطر قرار دهد. فشار رواني زياد يا مداوم تأثيرات منفي فراواني برعملكرد و فعاليتهاي فرد خواهد داشت. افرادي كه دچار فشار رواني مي‌شوند و توان مقابله با آن را ، ازدست مي‌دهند، از نظر جسماني، رواني و رفتاري دچار مشكل مي شوند (كوپر ،1986؛ ترجمه، قراچه‌داغي، 1392).
زنان سرپرست خانوار جزو گروهي از زنان اند كه مسئوليت زندگي خانوادگي، مسائل و مشكلات اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي، و فشارهاي رواني آن را بر دوش دارند. از زاوية ديگر، زنان سرپرست خانوار به عللي، ازجمله نگرش منفي جامعه به آنان ، و البته با توجه به نقش هاي چندگانه و مسئوليت هاي بسيارشان، اغلب براي برقراري روابط اجتماعي وقت اضافي ندارند و اين امر، به مرور باعث طرد از جامعه مي شود، مشكلات عديده اي برايشان به همراه مي آورد. ازطرفي، فرزندانشان به علت حضور نداشتن همه جانبة سرپرست و همچنين، خود سرپرستان به سبب تأمين مايحتاج خانواده، در معرض آسيب هاي اجتماعي قرار مي گيرند(محمدی، 1385). اين گروه از زنان در مقايسه با زنان ديگر، به اختلالاتي چون افسردگي، اضطراب، شكايات جسماني، احساس تنهايي و بي كسي، فقدان فردي براي درميان گذاشتن مشكلات فرزندان ، و غيره دچارند(خسروي، 1390).
یکی از متغیرهای این پژوهش، تبیین های خوشبینانه است. مي توان گفت خوش بيني يا داشتن نوعي انتظار كلي مبني بر اين كه در آينده، رويدادهاي خوب بيشتر از رويدادهاي بداتفاق خواهند افتاد، مي تواند بر رفتار افراد و نحوه كنار آمدن آنها با مشكلات و رويدادهاي فشارزاي زندگي تأثير بگذارد(اسماعیل زاده، 1390).
از دیگر متغیرهای این پژوهش امید به زندگی است. امید، توانایی شخص برای هدف‌گذاری، تجسم مسیرهای لازم برای رسیدن به هدف‌ها و داشتن انگیزه لازم در جهت رسیدن به آن هدف‌ها است(لازنس و همکاران، 2007). بونس و ساوین (2016) در پژوهشی با هدف بررسی سطح استرس والدین و راهکارهای برای بهبود استرس والدین به این نتیجه رسیدند که والدین از سطح استرس بالایی برخوردار هستند و با استفاده از آموزش های مقابله با استرس می توان استرس آنان را بهبود بخشید علاوه بر این آموزش مقابله با استرس در والدین می تواند به بهبود خودکارآمدی و خوشبینی آنان کمک کند.
در تحقیقی که لوپز و همكاران(2011) نشان داد مهارت مديريت استرس اثربخشي بيشتري روي نمرات كيفيت زندگي نسبت به آموزشهاي رواني داشته است. پند و همكاران(2003) نشان دادند كه مهارت مديريت استرس شناختی رفتاري تأثير چشمگيري بر بهبود كيفيت زندگي دارد، آنتونی (2003) دريافت اثرات مهارت مديريت استرس شناختي رفتاري در دراز مدت بر كيفيت زندگي زنان مبتلا به سرطان سينه ثابت شده است. دورسان، ساراکلی و کونک (2014) در پژوهشی با هدف بررسی نقش آموزش مهارت های مقابله ای در افزایش متغیرهای روانشناختی مثبت در والدین نشان داد که آموزش مهارت های مقابله‌ای می تواند در بهبود متغیرهای روانشناختی مثبت مانند شادکامی، امیدواری، خودکارآمدی، خوش بینی، تاب‌آوری و عزت نفس والدین نقش داشته باشد.
اهمیت و ضرورت پژوهش
در ميان اكثر جوامع انساني، پدر به عنوان اصلي ترين و محوریترين عضو خانواده مسئوليت سرپرستي و مديريت خانواده را برعهده دارد. به همين خاطر پديدة بيسرپرستي در اغلب تعاريف با عنوان فقدان پدر در خانواده تعريف مي‌شود و غيبت وی در مسائل اقتصادی و مديريت خانواده مؤثر مي‌باشد )بلداجي، 1389). بي سرپرستي يادآور فقدان پدر در خانواده است. طي قرون و اعصار پدر به عنوان محور و عنصر اصلي خانواده پذيرفته شده است. مسئوليتها، تصميم‌گيری های نهايي و نظارت مربوط به امور اقتصادی، آموزشي، پرورشي و مسائل اجتماعي نظير ازدواج، مهاجرت و جابهجايي اعضاء خانواده به عهده اوست. آداب، رسوم، سنن و شرايط اجتماعي ايران، زنان را برای ايفای نقش سرپرست خانواده آماده نمي‌كند و بانواني كه مجبور به پذيرش اين مسئوليت حساس و مهم مي‌شوند، كم و بيش ظرفيت تحمل بار سنگين آن را ندارند. فشارهای متأثر از اين تعهدات نه فقط سلامت جسماني زنان را تهديد مي‌كند، بلكه مي‌تواند بر سلامت رواني آنان و ويژگيهای رفتاری اعضاء خانوادهاشان نيز تأثير سوء داشته باشد(نوری، 1382).
در ايران امروزه زنان بسياری هستند كه به دلايل متعدد از جمله آسيب های اجتماعي مانند اعتياد و بزهكاری، جنگ، مهاجرت برای جستجوی كار و يا تعدد زوجات، همسران خود را از دست داده و به تنهايي مسئوليت سنگين اداره مالي و معنوی يک خانواده را برعهده دارند. اين مسئوليتها در اغلب موارد در شرايطي به اين زنان تحميل مي‌شوند كه در طول زندگي خود آموزشي برای پذيرش آن نديده اند و هيچگونه آمادگي برای مواجه شدن با آن را ندارند.
در اكثر اين خانواده‌ها مادران به لحاظ سطح سواد، مهارت و سرمايه در وضعيت مناسبي قرار ندارند و فرزندان آنها به عنوان يكي از آسيب پذيرترين قشرهای جامعه آماج محروميت‌هايي قرار مي‌گيرند كه بقا و رشد آنها را مورد تهديد جدی قرار مي‌دهد. از طرفي كمبود ها و فقر، فشار مضاعفي را بر اين گونه خانواده‌ها تحميل كرده و موجب افزايش انواع ناهنجاری ها گرديده و سلامت آنها و در نهايت جامعه را به خطر مي‌اندازد)بلداجي، 1389).
زنان به عنوان نيمي از جمعيت جهان ، پايه و اساس كوچكترين و بنيادی ترين ركن جامعه يعني نهاد مقدس خانواده را تشكيل مي‌دهند و در سراسر جهان به هنگام از دست دادن همسرانشان يا بيماری و بيكاری آنها دسترسي و اداره جامعه كوچک خانواده را به عهده مي‌گيرند و مسئوليت سنگين پدر و مادر بودنش، ايشان را با مشكلات و موانع عديده اقتصادی، تربيتي، روحي و قانوني روبه رو مي‌گرداند. با توجه به افزايش روزافزون زنان سرپرست خانوار مشكلات و مسائل اين گونه زنان، حمايت جدی از آنها ضرورتي اجتناب ناپذير است(جعفرزاده، 1389).
استرس
نگاهی به گستره تحقیق در زمینه استرس نشان می دهد که گام نخست در این راه، ارائه تعریفی از مفهوم استرس است؛ اگرچه این اصطلاح را در علوم انسانی، رفتاری، روان پزشکی، پزشکی و غیره به کار برده اند ولی درباره معنای آن چندان توافقی حاصل نشده است. استرس واژه مبهمی است برای توصیف مواردی چون موقعیت رویداد یا فردی که موجب استرس می شود، احساس ها و پاسخ های جسمی ایجاد شده در فرد و پی آمدهای رفتاری، شناختی و فیزیولوژیکی ناشی از آن ( کورتیس، 1999؛ ترجمه محمدی، 1385)؛ از دیدگاه براون و کپ بل ( 1994 ، نقل از فرزاد فرد، 1385)، استرس چیزی است که از خارج بر فرد تحمیل می شود و ناراحتیهای جسمانی و روانی در پی دارد؛ دیدگاه دیگر بر چگونگی ادراک فرد از موقعیت تاکید می ورزد و استرس را به شبکه وسیع عواملی چون محرک، پاسخ، ویژگی های فردی، ارزشیابی ها و سبک های سازشی نسبت می دهد که بر یکدیگر تاثیر متقابل دارند؛ از این دیدگاه، موقعیت ها به خودی خود استرس زا نیستند بلکه استرس ناشی از عدم تعادلی است که بین ادراک فرد از الزام های محیط بیرونی و ارزشیابی وی از توانایی خویشتن در پاسخ دهی به آنها به وجود می آید (دادستان، 1386).
ویژگی های موقعیت های استرس زا
ویژگی های عوامل استرس زایی که با بروز بیماری ها همراهند با شدت، بعد، طول مدت، ناگهانی بودن و بالاخره با جدید بودن اثر آنها مرتبط اند (دادستان، 1386). شدت عامل استرس زا بر اساس چگونگی ادراک فرد از تغییراتی که در موقعیت شخصی وی یا در محیط کلی جامعه به وجود می آیند سنجیده می شود، پژوهش هایی که ادراک چنین تغییراتی را در دانشجویان دانشگاههای آمریکا بررسی کردند نشان داد که بین تغییرات ادراک شده در محیط اجتماعی و سطح اضطراب و استرس که بوسیله مقیاس اضطراب له یر (1974) سنجیده می شود یک همبستگی مثبت وجود دارد(دادستان، 1386).
مدل کاربردی مقابله با استرس
در الگوی استرس که لازاروس ارائه کرده است (لازاروس و فولکمن ، 1984) ، استرس می تواند ناشی از هرگونه به چالش کشیدن توانایی مقابله ارگانیزم باشد ودر این الگو به نقش ارزیابی شناختی به عنوان محور فرآیند مقابله ای اشاره می شود. ارزیابی شناختی که مادران از وقایع استرس زا و توانایی مقابله ای خود دارند (بازخورد ادراکی که نسبت به وقایع و رفتارهای کودک دارند)، ادراک آنان از توانایی خود برای مقابله کردن (فرایند مقابله‌ای مادرانه )، را در آنان تحت تاثیر خواهد داد. براساس این مدل، افراد با آسیب شناختی، جهان را با فیلترهای ادراکی متفاوتی می نگرند و به همین جهت، وقایع گوناگون برای افراد گوناگون از نظر استرس آوری وقایع، تاثیر می گذارد.
امید به زندگی
اريك فروم در كتاب انقلاب اميد مي گويد: اميد پديده اي متناقض است نه انتظاري انفعالي و كنش پذير، و نه نيروي غير واقع بينانه كه بتواند شرايط نا ممكن بوجود آورد(سیدمحمدی، 1392).
امروزه محققان در يافته اند كه نقش اميد از آن كه تنها نيروي تسلي بخش در اوج احساس غم زدگي و نا كامي باشد بالاتر است. اميد مانند خوش بيني نقش مقتدرانه و شگفت آوري در زندگي ايفا مي كند و در عرصه هاي گوناگون از موفقيت تحصيلي و شغلي گرفته تا ارتباطات خانوادگي و اجتماعي مزاياي فراواني به همراه دارد. گلمن (1995): اميد اعتماد به حال و آينده و معني دار بودن زندگي است. به قول اشنايدار از استادان روانشناسي، اميد، اعتقاد بر اين امر است كه هدفتان هر چه باشد، هم اراده دستيابي به آن را داريد و هم راه آن را مقابل شما گشوده است(گنجی،1391).
اگر انسان اميد خود را از دست بدهد، چه بداند و چه نداند، به قول اريك فروم به دروازه هاي جهنم قدم گذاشته و انسانيت خود را پشت سر گذاشته است. انسانهاي اميدوار، در تعقيب هدفهاي خود در زندگي كمتر دچار افسردگي و اضطراب و درماندگي هاي عاطفي مي شوند زيرا نشانه هاي زندگي تازه را مي بينند و هر لحظه آماده اند به تولد آن چيزي كه آماده تولد است كمك كنند(سیدمحمدی، 1392).
در اين جا سخن از خوش بيني هاي ساده لوحانه و اميدهاي دروغين و فريبنده نيست، بلكه از خوش بيني و اميدي مي گوييم كه به عنوان كيفيت اساسي يك زندگي سالم و پرنشاط مطرح است و عوامل جدي رشد و تعالي فرد و جامعه مي باشد. در آموزه هاي قرآني و ديني ما، نوميدان از رحمت الهي و امدادهاي خداوند در شمار كافران و گمراهان به حساب مي آيند. امام علي (ع) در دعاي كميل از اميد به عنوان يك سرمايه انساني ياد مي كند. ايمان بدون اميد قابل دوام نيستو پايگاه اميد چيزي جز ايمان و اعتقاد به خداوند نمي باشد. به قول وحشي بافقي: به راه اين اميد پيچ در پيچ / مرا لطف تو مي بايد، دگر هيچ. آميختگي ايمان و اميد در قيام عاشورا و حماسه حسيني از جنبه‌هاي زيبا و تحسين بر انگيز اين حادثه پويا و زنده تاريخ اسلام است(امیرنیا و آقازاده، 1393).
فصل اول کلیات پژوهش 1
1-1-مقدمه 2
1-2- بيان مسئله 3
1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش 5
1-4- اهداف پژوهش 8
1-5- فرضیه‌های پژوهش 8
1-6- تعاریف مفاهیم و اصطلاحات پژوهش 9
1-6-1- تعاریف نظری: 9
1-6-2- تعاریف عملیاتی: 9
فصل دوم ادبیات و پیشینه تحقیق 11
1-2- استرس 12
2-2- ویژگی های موقعیت های استرس زا 13
3-2-پیامدهای استرس 15
4-2- علل استرس ها 17
5-2- والدگری و استرس والدین 19
6-2-عوامل موثر در استرس والدینی 21
1-6-2- عوامل درون خانوادگی 21
2-6-2-عوامل برون خانوادگی 25
7-2-پیامدهای استرس والدین بر رفتارهای والدگری : 25
8-2-اثر بخشی مهارت های مقابله با استرس والدینی : 26
9-2-امید به زندگی 27
10-2-خوش بینی 28
11-2- زنان سرپرست خانواده 31
12-2- مراکز حمایتی( کمیته امداد امام خمینی (ره)) 32
13-2- پیشینه پژوهش 34
فصل سوم روش شناسی پژوهش 40
1-3- طرح پژوهش 41
2-3- جامعه آماری 41
3-3- نمونه و روش نمونه گیری 41
4-3-روش کار 42
5-3- روش گردآوري اطلاعات 43
1-5-3- پرسشنامه امید به زندگی: 43
جدول شماره (3-1): شیوه نمره گذاری گویه ها پرسشنامه امیدواری بر اساس طیف لیکرت 43
2-5-3- پرسشنامه خوش بینی: 44
فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده ها 46
1-4- داده‌های توصیفی 47
جدول(4-1): توزیع فراوانی متغیرهای گروه آزمایش و کنترل 47
جدول شماره(4-2): توزیع فراوانی آزمودني‌ها به تفكيك سن 48
جدول شماره(4-3): توزیع فراوانی آزمودني‌ها به تفكيك میزان تحصیلات 48
جدول(4-4):آمارههای توصیفی امید به زندگی در پیشآزمون و آزمون نهایی در دو گروه 49
جدول( 4-5 ):آمارههای توصیفی خوشبینی در پیشآزمون و آزمون نهایی در دو گروه 50
2-4-داده های استنباطی 50
جدول (4-6): آزمون باکس برای بررسی همسانی ماتریس های واریانس- کوواریانس 50
جدول (4-7): آمارههای آزمون کولموگراف-اسمیرنف جهت بررسی نرمال بودن توزیع 51
جدول(4-8): نتایج آزمون کوواریانس 51
جدول(4-9): نتایج تحلیل واریانس برای بررسی همگنی امید به زندگی 52
جدول (4-10 ): نتایج تحلیل کوواریانس (ANCOVA) امید به زندگی 53
جدول (4-11): نتایج تحلیل واریانس برای بررسی همگنی خوشبینی 53
جدول (4-12 ): نتایج تحلیل کوواریانس (ANCOVA) خوشبینی 54
فصل‌پنجم بحث و نتيجه‌گيري 55
5 – 1 – بحث و نتیجه گیری 56
5 – 2 – محدودیتهای پژوهش 58
5 – 3 – پیشنهادات پژوهش 59
5 – 3 – 1 – پیشنهادات مبتنی بر یافتههای پژوهش 59
5 – 3 – 2 – پیشنهادات تحقیقات آینده 60
فهرست منابع 61
منابع فارسی 62
منابع لاتین 65