افراد در هنگام خواب ممکن است افعالی را مرتکب شوند که در قانون جرم تلقی میشود. مسلّم است که در چنین حالتی قوه تمییز و اراده فرد مختل شده است و فرد قادر به تشخیص یا کنترل اعمال خود نیست، از این رو باید مسؤوليّت کیفری را از چنین فردی نفی کرد.در صورتی که شرایط محقق باشد شخص نائم مسؤوليّت کیفری ندارد ولیکن مسؤوليّت مدنی پر برجاست . بر خلاف قانون مجازات اسلامی مصوب سال70 خوشبختانه تدوین کنندگان قانون، قانون مجازات اسلامی مصوب سال92 که در حال حاضر لازم الاجرا گردیده است است با اشراف و آگاهی براین موضوع و با توجه به اهمیت موضوع و علم به آن در مقام تببین مسؤوليّت جزایی شخص خواب و خوابگرد بر آمده‌اند. به موجب بند الف و تبصره ماده 292 قانون اخیر التصویب هر گاه مرتکب آگاه و متوجه باشد که اقدام او نوعاً موجب جنایت بر دیگری می‌گردد جنایت عمدی محسوب میشود. آگاهی وتوجه مرتکب نسبت به رفتار ارتکابی خود کاشف از وجود سوء نیت وی در حصول قصد نتیجه مجرمانه بوده و جنایت را از خطای محض به جنایت عمدی (نه شبه عمدی)تبدیل می‌کند. می توانید این تحقیق رشته حقوق را به صورت فایل word دانلود نمایید.
مقدمه
پس از حق حيات ، انسان داراى حق آزادى است كه بر اساس آن ، نسبت به غير خدا آزاد است و اين ، ارمغان اسلام در چهارده قرن پيش و پيام همه انبياء الهى است . در عين حال ، هيچ عاقلى نمى تواند بپذيرد كه جامعه انسانى ، بدون نظم و قانون باشد، وجود قانون ضرورت دارد. اگر چه سبب محدود گشتن انسان و كم شدن آزادى او گردد. با تشکیل جوامع انسانی، روابط بین افراد ناشی از نیازهای طبیعی و احتیاجات اجتماعی بر مبنای در کنار هم و با هم زیستن ایجاد می شود. این روابط با داده های مختلف، اخلاقی، روانی، اجتماعی، سیاسی، کنار هم و با یکدیگر به نحو چشمگیری مرتبط می شوند. جامعه در این استقرار و شکل گیری به ناچار به نظمی، از یک سو طبیعی و از سوی دیگر قراردادی،که از سنت ها،آداب، رسوم و ملیّت و مذهب و... ریشه می گیرد، روی می آورد. در این میان ممکن است اعمالی از سوی برخی از افراد جامعه انجام پذیرد که این نظم را دستخوش التهاب نماید،چیزی که غالباً مورد پذیرش اجتماع نیست.بديهى است كه جامعه اى متشكل از انسانهايى اين چنين ، اگر داراى نظم و قانونى درست نباشد، مزاحمت و درگيرى و هرج و مرج و فساد، آن را نابود خواهد ساخت .برای مقابله با این پدیده قوانین من جمله حقوق جزا٬ با ارائه تئوریهای لازم، روابط و مناسبت های فی مابین اعضاء جامعه را تنظیم می نماید و از طریق مؤسسات اجرایی خویش، حاکمیت قانون و مقررات را بر این روابط تضمین می کند.در حيطه حقوق جزا، اجتماع در مقابل رفتاری که به افراد جامعه آسیب وارد می نماید و نظم اجتماعی را دستخوش آشوب می سازد.به عبارت دیگر در مقابل عمل مجرمانه یا جرم،واکنش نشان می دهد و بزهکار را در صورت وجود شرایط و مقتضیّات لازم مجازات می نماید. برای اینکه فرد قابلیت پذیرش بار تَبعات جزایی رفتار خویش را تحمل کند، می بایست از وضعیت و صفات خاصی برخوردار باشد. این شرایط و ویژگی ها، اوضاع و احوالی هستند که به متن قانونی حاکم بر موضوع،فعل یا ترک فعل انجام شده و خصوصیات شخص مرتکب مربوط می گردد.
در قلمرو حقوق کیفری،افراد زماني پاسخگو و مسؤولند كه داراي اراده و اختيار بوده بنابراين زمانيكه فردي مدرك نباشد را،نمي‌توان مسؤول اعمال خود دانست،چرا كه در قبال امر و نهي قانونگذار تكليفي نداشته و علي‌القاعده، خطاب قانونگذار متوجه كساني است كه مختار و مدرك بوده و قدرت بر اجابت آن دارند. به دنبال طرح مباحث فوق،همانطور كه می دانیم،خواب امري طبيعي و فطريست و اين وجه در وجود هر انساني نهفته بوده و گريزي از آن نيست و اين وضعيت به صورت ناخواسته بر شخص غالب مي‌شود.
در چنين حالتي ممکن است،فرد در حين خواب،با حركت يا غَلت زدن،جنايتي را مرتكب گردد.در این وضعیت، تحقق رفتاری که،در قوانین جزایی دارای وصف مجرمانه است و انتساب آن به شخص خواب و قابلیت تحمّل تبعات جزایی رفتار مجرمانه او، از جمله شرایط تحقق مسئولیت کیفری شخص خواب به شمار می آید. از سوی دیگر،شرایط و خصوصیات درونی شخص خواب، مانع از قابلیت انتساب رفتار مجرمانه به او می گردد و به دلیل عدم امکان اسناد جرم به اراده خود آگاه مجرم، عدم مسؤوليّت و مجازات وی، امری معقول و منطقی جلوه می نماید،که به دلیل وجود این دوگانگی، نمی توان در این خصوص به نحو مطلق سخن گفت حال با بیان مطالب پیشین،اين سؤال پيش خواهد آمد كه:
آيا شخص نائم را مي‌توان به تحمل مجازات محكوم يا به جبران ضرر و زيان ناشي از آن مُلزم نمود يا خير؟ آیا می توان مسؤوليّت در هنگام خواب برای اشخاص متصوّرگردید؟
با توجه به اینکه،شاید در حقیقت بتوان عنوان نمود که خواب،یک دفاع کیفری در برابر جرایم ارتکابی شخص خواب است.
لذا،اهمیت شناخت طبیعت و ماهیّت ارگانیک خواب، و ماهیّت ارتکاب جرم توسط شخص خواب و مسؤوليّت وی، دو چندان می گردد. بنابراین در تحقيق پيش‌روي، به بررسي ماهیت جرم در خواب و انواع مختلف آن از نقطه نظر علم پزشكي و به بيان ديگر روانشناسي و روانپزشكي و تبيين جرم و مجازات و حيطه مسؤوليّت كيفري افراد و بررسي تأثير اراده و اختيار در ارتكاب جرم و در نهایت مسؤوليّت مدنی يا عدم مسؤوليّت مدنی شخصي نائم،پرداخته شده است.
بیان مسأله
مسؤوليّت حقوقی عبارت است از التزام شخص به پاسخگویی در قبال اعمال و رفتار زیانبارش در قبال دیگر اشخاص که خود بر 2 نوع می باشد الف: مسؤوليّت جزائی که عبارت است از: قابلیّت یا اهلیّت شخص برای تحمل تبعات جزائی و رفتار مجرمانه خود(حدود – قصاص – دیات) و ب: مسؤوليّت مدنی که عبارت است از: التزام شخص به جبران آثار و نتایج ضرر وارده بر دیگری که شامل خسارات مادی و معنوی می باشد.
اختلاظ و انتزاج تاریخی مسؤوليّت مدنی و جزائی همانند فقه و حقوق اسلامی, در نظامهای مختلف حقوقی کاملاً محسوس است ولی بتدریج با پیشرفت علم حقوق و تغییر و تحول در حقوق مدنی و جزا مفهوم مسؤوليّت در این 2 دسته از یکدیگر فاصله گرفته به گونه ای که در حقوق کنونی، از جهات مختلفی این 2 مسؤوليّت با هم متفاوتند، هرچند که در پاره ای موارد روابطی بین این 2 مسؤوليّت مشاهده می شود. عوارضی که بر مسؤوليّت کیفری و جزائی حادث می گردد بر دونوع می باشد 1- عوارض طبیعی که انسان در پیدایش آن دخالتی ندارد2- عوارض اکتسابی:که انسان خود موجب پیدایش آنها می شود.
مهمترین عوارض طبیعی که می توان به عنوان مصداق از آن نام برد.جنون- نِسیان- خواب و اغماء می باشد و مهمترین عوارض اکتسابی، جهل- سستی ، هزل و شوخی و اجبار و اضطرار است.در این تحقیق سعی شده مسؤوليّت مدنی نائم مورد بررسی قرارگیرد. که در این تحقیق منظور و مراد از نائم اعم از خوابهای طبیعی، خوابهای داروئی ، هپینوتیزم، بیهوشی، خوابگردی و خواب آلودگی می گردد.خواب طبق حدیث رفع، یکی از عوامل رافع مسؤوليّت کیفری است و افعال صادر از شخص خواب که واقعاً عاری از قصد و عمد است فاقد کلیه آثار شرعی مانند: قصاص، حد زنا، حد سرقت که بر ارتکاب عمدی قتل یا زنا یا سرقت توسط شخص بالغ عاقل و هوشیار مترتب می باشد. اما تکالیف غیرالزامی و همچنین احکام وضعی از شمول این حدیث بیرون است.از آنجا که شخص نائم، فاقد قصد واراده و اختیار است، مسؤوليّت جزائی از او رفع شده اما در مورد مسؤوليّت مدنی ، چون تقصیر اعتباری ندارد و آنچه مهم است. استناد عمل به فاعل آن عمل می باشد. شخص خواب ضامن خسارت وارده بر غیر در حالت خواب است و همچنین الفاظ صادره از شخص خواب، عقود وایقاعات به دلیل فقدان قصد و اراده فاقد اعتبار است.
اهمیت و ضرورت تحقیق و پژوهش
با توجه به اینکه اکثرفقها و پیشنیان، اعم از متقدمان و متأخران، مساله خواب را به طور خیلی مختصر در کتب فقهی خود مطرح نموده اند و همچنین ذکری از خواب مصنوعی و دارویی و همچنین اغماء و بیهوشی به میان نیاورده اند حال چگونه می شود.حکم این موارد را از کلام ایشان استنباط کرد و حکم شخص نائم را شامل تمام این موارد دانست و آیا تنقیح مناط در این گونه موارد. علیرغم تفاوت عمده ای که بدین طریق موارد وجود دارد درست است لهذا با توجه به استفاده روزافزون دانشمندان و روانشناسان از هیپنوتیزم درمانی برای معالجه بیماریهای روحی و جسمی بیماران که به تبع آن مسائل مختلفی در زمینه فقه و حقوق مطرح خواهد شد که هریک حکم خاصی را می طلبد که آن اهمیّت و ضرورت این پژوهش را نشان می دهد.
مفاهیم پژوهش
خواب: عبارت است از حالت آسایش در انسان و حیوان که توام با آرامش و از کارافتادن حواس ظاهری می باشد که نقیض بیداری است.
خواب:مقابل بیداری است و اطلاق آن به رویا که در خواب دیده می شود و همچنین برمرگ نیز هست و خوش، شیرین، نوشین، تلخ ظلمانی، پوچ، فراموش کردن، سبک، دِراز، از جهات و تشبیهات خواب می باشد.
خواب: فرصتی است برای تجدیدنظر. که ضمن آن حواس ظاهری نسبتاً بی حرکت می ماند و شخص با بستن چشمها و معمولاً به حالت درازکش مدتی استراحت می کند و متضاد بیداری است.
در کتب لغت عرب نیز خواب به همین معنا آمده است و چیره شدن خواب را به قطع شدن صدا کِساد شدن بازار، آرام شدن باد، خاموش شدن آتش، آرام شدن دریا، کهنه شدن لباس و مردن، و آرامش گرفتن تشبیه کرده اند.
نَوم: پديده اي سنگين كه بر قلب عارض مي گردد. و موجب قطع رابطه فرد با جهان خارج مي گردد وبه اين خاطر آن را آفت مي نامند و همچنين برادر مرگ مي نامند به نوعي كه آن را زايل كننده قوّت و عقل مي نامند.
و گفته شده: سنه، رايحه خواب است كه در صورت ظاهر مي گردد و سپس به قلب برمي گردد. در عين موجب چرت زدن انسان و سپس خواب او مي گردد.
در دايره المعارف بريتانيكا در مورد خواب چنين آمده است كه خواب حالت عادي، بازگشت پذير به همراه بي اختياري ناشي از كاهش و عدم پاسخ به محركات خارجي مي باشد.
خوابگردی
خوابگردي (خواب رفتاري، حركات خودبه خودي و بي اختيار در حال خواب.
«خوابگردي، نوعي اختلال در خواب طبيعي است كه شخص ضمن آن اعمال عادي را انجام مي دهد، مي ايستاد- راه مي رود- صحبت مي كند، فرياد مي كشد و يا ممكن است خانه را ترك كند، سپس از انجام برخي اعمال دوباره به رختخواب برمي گردد، بدون اينكه خاطره اي از آنچه انجام داده است به ياد آورد.
«خوابگردي، اتوماتيزم ناهشياري ، كه به هنگام خواب از طريق اعمالي كم و بيش هماهنگ شده و برخاستن، راه رفتن و انجام دادن عمل ساده اي مشهود مي گردد. مخصوصاً در كودكان و نوجوانان و همچنين در افراد هيستريك و پاره اي از صرعي ها ديده شده است.
از ديدگاه روانشناسي كيفري ، خواب رفتاري را حركت در خواب صرعي گفته اند، مطالعه درباره اشخاصي كه در خواب مرتكب اعمال خودكار مي شوند. نشان داده آنها دچار نوعي صرع هستند. از خصوصيات آنها مي توان به كوتاه مدت بودن خواب و فراموشي بعد از بيماري است. كه اگر از اعمال و رفتار و حركات خودكار بيمار جلوگيري گردد ممكن است مرتكب اعمال خطرناك بزهكارانه مانند آتش افروزي و هتك ناموس گشته يا دچار خشم شديد شوند. رفتار شخصي كه دچار خواب رفتاري است، معمولاً طبيعي است ولي بعضي اوقات امكان وقوع جرم مدني(ايراد خسارت) يا جرم جزائي (قتل و يا ضرب و جرح) وجود دارد.
عوامل سلب مسئوليت جنائي نائم ازديدگاه فقه
مجرم از ديدگاه اسلام، انساني است كه با اختيار و آزادي كامل عمل مي كند و از آزادي اراده برخوردار است، بنابراين تحت هيچگونه جبرفلسفي و بيولوژيك اجتماعي را مثال آنها قرار ندارد و ارتكاب جرم از طرف او صرفاً مبتني بر سوء اراده و انتخاب اوست البته اين بدان معني نيست كه اراده انسان هرگز تحت تاثير عوامل بيروني قرار نمي گيرد بلكه عوامل متعددي وجود دارد كه هركدام مي تواند بر اراده انسان تاثير بگذارد. و در نتيجه مسؤوليّت كيفري را كاهش دهد يا از بين ببرد. اسلام در خصوص مسؤوليّت كيفري نيز با ديدگاه واقع بينانه ؛ شروطي را براي تحقق آن پيش بيني كرده است. كه در صورت فقدان هريك از آنها مسؤوليّت كيفري منتفي خواهد گرديد يا با وجود مسؤوليّت كيفري در مواردي مجازات با مانع برخورد نموده؛اعمال نخواهد شد.
از ديدگاه فقه الاسلامي بلوغ، علم و آگاهي ، اراده آزاد و اختيار و هوشياري و بيداري مهمترين شرط هاي تحقق مسؤوليّت كيفري هستند. بنابراين، انسان صغير، مجنون، جاهل به حكم يا موضوع و مضطر مكره و مست و خواب هرگز مسؤوليّت كيفري ندارند و قابل مجازات نيستند.
اسلام با وضع اين حدود مسؤوليّت كيفري را كاهش داد و تنها در محدود بسيار كوچك آن را امكان پذير دانست. علاوه براين، اسلام عنوان جرايم عمدي را در زماني مطرح ساخت كه ملاك مسؤوليّت كيفري صرفاً عنصر مادي جرم بود و كم ترين توجهي به قصد و نيت مجرم و عمد يا غيرعمد بودن جرم نمي شد.
اسلام با تقسيم جرايم به عمد و شبه عمد و خطاي محض با واقع بيني به عنصر سوء نيت در تحقق جرم و تحقق مسؤوليّت كيفري جرم نمود. و اين را بايد ابتكاري بزرگ و گام مهمي در تحول حقوق كيفري دانست. تحولي كه هنوز از نظر بسياري از مكاتب حقوق جزا به دورمانده است و حداكثر به تقسيم جرايم به عمد و غيرعمد اكتفا نموده اند.
مسؤوليّت كيفري براساس موازين فقهي، الزام فرد به د ادن پاسخ در قبال عمل مجرمانه خود و تحمل مجازات قانوني آن است. براين اساس مسؤوليّت كيفري از عناصر تشكيل دهنده جرم نبوده بلكه از آثار و پيامدهاي آن محسوب مي گردد. مجرميت در واقع همان «تقصير» است در فرض تقصير شخص بالغ آزاد مختار آگاه و سالم و متعادل از جنبه روحي و جسمي، بدون هرگونه اجبار و اكراهي مرتكب جرم گردد. يا بي احتياطي و بي مبالاتي كرده و به مقررات توجه ننموده است در اين صورت تقصير اعم از عمد و شبه عمد است.
برخي از حقوقدانان مسؤوليّت كيفري را چنين تعريف كرده اند: مسؤوليّت جزايي عبارت است از التزام شخص مكلف، به پاسخگويي آثار و نتايج زيان بار فردي و اجتماعي جرمي كه انجام داده است.
يكي از حقوقدانان در تعريف مسؤوليّت كيفري مي گويد: مسؤوليّت كيفري، مسؤوليّت مرتكب جرمي، از جرايم مصرح در قانون را گويند و شخص مسئوول به يكي از مجازاتهاي مقرر در قانون خواهد رسيد.
فهرست مطالب
· بیان مسأله
· اهمیت و ضرورت تحقیق و پژوهش
· اهداف پژوهش
· سؤالات پژوهش
· فرضیه های تحقیق و پژوهش
· نه تحقیق و پژوهش
· روش های پژوهش
· مفاهیم پژوهش
· مفهوم اصطلاحي خواب و نائم
· انواع و ملحقات خواب
· تعريف خواب طبيعي
· علل عارض شدن خواب
· انواع مراحل خواب طبيعي
· خواب مصنوعي (هيپنوتيزم)
· خوابگري
· خوابگري از ديدگاه روانشناسي و پزشكي
· بيماري صرع و هيستري
· بررسي تطبيقي اغماء از لحاظ پزشكي و فقه
· شرايط و عوامل سلب مسئوليت جزائي از نائم
· قصد و اراده و اختيار از ديدگاه حقوقي
· عوامل سلب مسؤوليّت از نائم از ديدگاه فقه
· عوامل سلب مسؤوليّت جزائي نائم از ديدگاه حقوق ايران
· مفهوم و قلمرو مسؤوليّت مدني و بناي آن
· ارضاء زيان ديده
· مجازات شخصي فاعل و عامل فعل زيان بار
· برقراري نظم و امنيت اجتماعي
· برقراري عدالت