روایت‌شناسی یا ساختارگرائی رویکردی نوین در مطالعه ادبیات‌داستانی است که در پی یافتن قوانین حاکم بر اجزای داستان، کشف ارتباط و پیوند اجزای داستان است. ولادیمیر پراپ ساختارگرای روس با بررسی صد قصه پریان الگوهای حاکم بر آن‌ها را استخراج کرد، پراپ نشان داد که داستان‌ها برخلاف تنوع و تعدد ظاهری در ژرف ساخت و اعمال و عملکرد شخصیت‌ها یکی هستند. تابحال قصه‌ها، داستان‌های کوتاه، رمان را با توجه به این الگوها بررسی شده‌اند و با آن ارزش کار پراپ مشخص شده است. تاریخ بیهقی یکی از ارزشمندترین کتاب‌های تاریخی¬ ادبی که مربوط به وقایع پادشاهی غزنویان می‌باشد؛ هنر نویسندگی ابوالفضل بیهقی این کتاب را از سایر کتاب‌های‌تاریخی متمایز می‌کند. تمام وقایع این کتاب ارزش هنری و ادبی یکسان‌دارد، اما داستان حسنک وزیر را به علت ویژگی‌های از قبیل انسجام داستان معمولاً بیهقی یک ماجرا و داستان را در یک روایت به پایان نمی‌برد، حالت رمان‌گونه(رمان‌تاریخی) دارد-علاقه نویسنده و خوانندگان است، انتخاب کردیم تا قابلیت و کارآیی الگوهای ساختارگرائی پراپ را در متن تاریخی بررسی کنیم. می توانید این تحقیق ادبیات فارسی را به صورت فایل word دانلود نمایید.
مقدمه
ساختارگرائی ولادیمیر پراپ بیشتر داستان‌های ساخته و پرداخته ذهن را بررسی می‌کند. هدف، 1. بررسی وتطبیق الگوهای پراپ بر روی رویدادی واقعی است تا کارآیی آن در این بررسی مشخص شود. 2. سی و یک الگو پراپ براساس صد قصه روسی تنظیم شده است در صورتی‌که محیط فرهنگی، سیاسی، اجتماعی ایران الگوهای متفاوت و خاص خود را دارد. که اگر در سایر تواریخ دیگر هم بررسی شود احتمالاً به این الگوها می‌رسیم.
مبنای تحلیل پراپ این تعریف از روایت است که روایت متنی است که در آن، تعدیل از یک وضعیت به وضعیتی تعدیل یافته‌تر بازگو می‌شود. بنابراین، تغییر وضعیت یا واقعه، عنصراساسی و بنیادی روایت است و کانون توجه پراپ نیز بر همین اصل استوار است.(تولان،1386: ص 33). آنچه در روش ریخت‌شناسی داستان قابل توجه است این است که محقق باید محتوای واقعی داستان را به یک سو نهد و توجه خود را به طور کامل بر فرم متمرکز کند. بر این اسا‌س، پراپ، عملکرد قهرمانان قصه‌های پریان را به عنوان کوچک‌ترین واحد ساختاری شناسایی و مبنای کار خود قرار می‌دهد. نتیجه کار او از تجزیه و تحلیل ساختاری یکصد قصه پریان روسی، شناسایی سی و یک عملکرد و استنتاج قواعد حاکم بر آن‌ها بود «در تحلیل پراپ همانگونه که اجزای آجرهای ساختمانی جمله‌است، عملکردها و شخصیت‌های نمایشی، آجرهای ساختمانی داستان پریان هستند» (هارلند،1385: ص 247). این روش بیشتر بر روی داستن های واقعی بررسی شده است. اما می خواهیم تاریخ بیهقی که شاهکار ادبی و تاریخی است را با استفاده از این روش بررسی کنیم تا میزان کارآمدی این روش را در روایات تاریخی بسنجیم.
تاریخ بیهقی به سبب هنر نویسندگی نویسنده رمان تاریخی محسوب می‌شود، «رمانی است که به یک دوره‌ی تاریخی می‌پردازد و می‌کوشد تا اوضاع روحی، رفتاری و اجتماعی عصر گذشته را با جزئیات رئالیستی آن و پای‌بندی به حقایق تاریخی، انتقال دهد رمان تاریخی ممکن است به اشخاص تاریخی واقعی اکتفا کند و یا امکان دارد آمیزه‌ای از شخصیت‌های داستانی و تاریخی را برخود داشته باشد. همچنین، این نوع رمان، ممکن است منحصراً بر یک رویداد تاریخی متمرکز شود.با این همه غالباً می‌کوشد تا چشم انداز روشن‌تری از جامعه گذشته را هنگامی که بزرگ‌ترین رویدادها، تاثیرشان را در زندگی شخصی افراد داستانی منعکس می‌کنند ترسیم نمایید. (پارسانسب،1389: ص 43).
شکل شناسی (ریخت شناسی)
شکل‌شناسی یا مورفولوژی از مصطلحات علم‌الحیات است و بنا به مندرجات دایره المعارف¬ها، علمی است که از ساختمان و شکل ظاهری موجودات زنده اعم از گیاهی و حیوانی و غیر زنده بحث می‌کند. به طور کلی تحقیق در اشکال ظاهری موجودات است. در ادبیات، شکل‌شناسی عبارت از تحقیق در ساختارهای آثار ادبی و شناسایی اشکال و گونه‌های آنهاست. هر نوع تقسیم¬بندی در ادبیات که بتواند آثار ادبی را براساس مشخصه‌هایی از یکدیگر ممتاز کند از مقولۀ شکل شناسی است. این تقسیم¬بندی شامل تمامت ادبیات به عنوان یک کل، نوعی خاص از ادبیات، شعبه‌ای ویژه از یک نوع و بالاخره یک اثر ادبی می‌تواند بود. در حقیقت شکل شناسی چیزی جز تجزیۀ ادبیات و تفکیک آثار ادبی از یکدیگر و سرانجام تقسیم یک اثر ادبی به اجزای متشکله خویش نیست.
تاریخ‌بیهقی
حقیقت مانندی و موضوع تاریخ بیهقی داستان پادشاهی دوره‌ی غزنویان است، تمام کتاب در دست نیست، فقط بخش‌های مربوط به پادشاهی مسعود باقی مانده است. ابوالفضل بیهقی بارها امانت در نقل و نگارش کتاب را متذکر می‌شودتفاوت تاریخ او در شیوه‌ی بیان و نگارش هنرمندانه است. شخصیت‌های که در داستان حسنک وزیر وجود دارد بدین شرح است:
قهرمان: کتاب تاریخ بیهقی که موضوع آن حقیقتی است که همانطور که مولف (ابوالفضل بیهقی) متذکر می شود. «و من که این تاریخ پیش گرفته‌ام، التزام این قدر بکرده‌ام تا آنچه نویسم یا از معاینه‌ی من است یا از سماع درست از مردی ثقه.» می‌گوید تمام کتاب براساس مدارک و شواهد قطعی است از قضاوت آیندگان «و در تاریخی که می‌کنم سخنی نرانم که از آن بتعصبی و تزیدی کشد و خوانندگان این تصنیف گویند شرم باد این پیر را» از عقوبت الهی می‌ترسد. و بالاخص در این داستان؛ لحن در هر نوشته نحوه‌ی توصیف و شیوه‌ی بیان را تعیین می‌کند، مقصود، احساس نویسنده و نوع نگرش او به موضوع است. در داستان بردار کردن حسنک حسن نظر بیهقی به نویسنده سبب می‌شود تا او در توصیف، ابزار متفاوتی را به کار می‌گیرد: از همان ابتدا در عنوان با همراه کردن امیر، وزیر پیش و پس از حسنک و نیز "رحمه الله علیه" ابهت و تقدسی به او می‌دهد که بردار کردن او را با اندوه همراه می‌سازد، لحن حماسی حادثه با تعظیم، اندوه و انتقادی مخفی از سلطان مسعود بیان می‌شود. مثلاً تمام کسانی که داستان حسنک وزیر را می‌خوانند از بیگناهی و مظلومیت، وفاداری او، و سرنوشتی که شریران برای او رقم می‌زنند ناراحت می‌شوند. در صورتی که این چیزی است که بیهقی می‌خواهد، ممکن است، حسنک هم به اندازۀ بوسهل زوزنی مرتکب ستم شده باشد اما چون بیهقی می‌خواهد ما حسنک را دوست می‌داریم و از بوسهل متنفر هستیم. شخصیت پویا، شخصیت ابوالفضل بیهقی و استادش بونصر مشکان است که هم خدمت‌گزار محمود و محمد هستند هم خاطر نگاه‌دار مسعود خود را با شرایط وفق می‌دهند.
در این تحقیق زبان و ادبیات فارسی به بررسی عناوینی که در زیر مطرح شده است می پردلزیم.
v پیشینه تحقیق
v شکل شناسی (ریخت شناسی)
v تاریخ‌بیهقی
v تجزیه و تحلیل براساس الگوهای ساختارگرائی ولادیمیر پراپ
v نتیجه
v منابع